પંચતંત્ર ગુજરાતી વાર્તા
વાઘ અને સિયાળ
એક વખતની વાત છે. ક્યારેક જંગલમાં એક વાઘ રહેતું હતું. તે ખૂબ જ શક્તિશાળી અને ભયાનક હતું. જંગલના બીજા પ્રાણીઓ તેને જોઈને દૂર જ રહી જતા.
એક દિવસ વાઘ શિકાર શોધી રહ્યો હતો. તેને ઘણા સમય સુધી કંઈ મળ્યું નહીં. તેટલામાં તેને એક સિયાળ મળ્યું. વાઘે તરત જ સિયાળને પકડવાનું વિચાર્યું. પરંતુ સિયાળ ખૂબ ચાલાક હતું. તેણે તરત જ વિચાર કર્યું કે જો મેં કઈ યુક્તિ ન અપનાવી તો હું વાઘનો શિકાર બની જઈશ.
સિયાળે વાઘને કહ્યું, “મહારાજ, તમે મને કેમ મારવા માંગો છો? હું તો આ જંગલમાં તમારા માટે જ હંમેશા કામ કરું છું.” વાઘને હાસ્ય આવ્યું. તે બોલ્યો, “તું એક નાનકડું સિયાળ, મારી શું મદદ કરી શકેશે?”
સિયાળે તરત જવાબ આપ્યો, “મહારાજ, તમે શક્તિશાળી છો, પણ આખું જંગલ તમારા પર ભરોસો રાખે છે. જો હું તમને સાથે લઉં તો બીજા પ્રાણી તમારી વધુ માનતા કરશે. તમે રાજા સમાન છો, હું તો માત્ર તમારો દૂત બનીને બધાને ડરાવું છું.”
વાઘને સિયાળની વાત ગમી ગઈ. તેણે વિચાર્યું કે સિયાળને જીવિત રાખીએ તો વધારે પ્રાણી ડરીને મારા માટે સરળ શિકાર બની જશે.
એ પછી સિયાળ વાઘ સાથે જંગલમાં ફરતું. જ્યાં જ્યાં વાઘ અને સિયાળ જતાં, ત્યાં પ્રાણીઓ ડરીને ભાગી જતાં. સિયાળ બધાને કહેતો કે “જો, આ વાઘ મારા હાથમાં છે. જે મને નહીં સાંભળે તેનું આ વાઘ શિકાર કરી નાખશે.”
આ રીતે સિયાળે પોતાની ચાલાકીથી પોતાનું જીવન બચાવ્યું અને સાથે જ વાઘને પણ ખુશ રાખ્યું. વાઘને મળતા શિકાર પણ સરળ થતા ગયા.
આ પંચતંત્રની વાર્તા આપણને શીખવે છે કે શક્તિશાળી બનવું સારું, પણ બુદ્ધિ પણ હોવી જરૂરી છે. ક્યારેક ચાલાકીથી મોટો શત્રુ પણ મિત્ર બની શકે છે.
હાથી અને ચૂહા
એક જંગલમાં એક મોટી હાથી રહેતી. તે ખૂબ જ શક્તિશાળી અને મજબૂત હતી. બધું જ હાથીના કબજામાં હતું. બાકી પ્રાણીઓ તેને ડરીને દૂર રહેતા.
એક દિવસ હાથી શયન કરતું હતું. ત્યાં એક નાનું ચૂહું દોડતા દોડતા હાથીના દાંત પર ચડી ગયું. હાથી તેમાંથી જાગી ગયો અને ગુસ્સામાં ચૂહાને પકડી લેવા માંગ્યો.
પણ નાનું ચૂહું ડર્યું નહીં અને કહ્યું, “હાથી મહારાજ, કૃપા કરીને મને માફ કરશો. હું તમારું દુઃખ દૂર કરવા માટે કદી નહીં ભુલું.”
હાથી હસ્યો અને કહ્યું, “તું એટલું નાનું છોકરી, મારી સામે શું કરી શકે?”
પરંતુ થોડા દિવસો પછી, હાથી જાળીમાં ફસાઈ ગયો. તે ખૂબ કાંપતો અને મદદ માંગતો રહ્યો. ત્યાંથી પસાર થતાં ચૂહાએ તેની ટૂંકી સાંભળીને તરત જ જાળીને કટકટાવવામાં લાગ્યો. ઘણી મહેનત બાદ જાળીને તૂટી ગઈ અને હાથી મુક્ત થયો.
હાથી ખૂબ આનંદિત થઈ ગયો અને કહ્યું, “તુ નાનકડો પરંતુ બહુ મહત્વનો છે. તારી મદદ વગર હું કદી નહિ છૂટતો.”
આ વાર્તા આપણને શીખવે છે કે નાનું બાંધી નકારી શકાય નહિ. એક નાનું જીવ પણ મોટી મદદ કરી શકે છે. સહકાર અને દયાળુતા જીવનમાં મહત્વપૂર્ણ છે.
કાંસો અને વાવળી
એક ઊંટ અને વાવળી વચ્ચેનું મિત્રત્વ ઘણું પ્રસિદ્ધ હતું. વાત એ સમયમાંની છે જ્યારે ઊંટ રોજ રણમાં ચારો શોધવા નીકળતો અને વાવળી તેની પીઠ પર બેસી જંગલ સુધી મુસાફરી કરતી.
વાવળી ખૂબ નાની હતી, ઊંટ બહુ મોટું અને બળવાન. બંને મિત્રો રોજ મળતા અને વાતો કરતા. વાવળી ઊંટને કહેતી કે “મને તારા ઉપર બેસીને દૂર દૂર જવા મળે છે, નહીં તો હું કદી રણ પાર નહીં કરી શકું.” ઊંટ પણ ખુશ થતો કે કોઈ તો તેના પર વિશ્વાસ રાખે છે.
એક વખત બંને પાણી શોધતા શોધતા દૂર જંગલ સુધી ગયા. ત્યાં ઊંટને સારી છાંયો મળી ગઈ અને પાણી પણ પીધું. પરંતુ ઊંટની આંખ બંધ થઇ ગઈ અને તે ઊંઘી ગયો.
એ તરફ શિકારીઓ આવ્યા અને ઊંટને પકડવાનું વિચાર્યું. વાવળી દૂર ઊંચે ઉડી અને શિકારીઓ ને ડંખવા લાગી. શિકારીઓ મુશ્કેલીમાં પડી ગયા અને ઊંટની તરફ જવાનું છોડીને ભાગી ગયા.
જાગ્યા પછી ઊંટને સમજાયું કે વાવળી ન હોતી તો તેનું જીવ બચત નહીં.
આ વાર્તા કહે છે કે મિત્રને નાનું કે મોટું ન જોવું. સાચું મિત્રત્વ ક્યારેય નુકસાન ન થવા દે.
એકતા માં શક્તિ
એક ગામમાં ઘણાં કાંસાઓ રહેતા હતા. દરેક કાંસો પોતપોતાની ખોળામાં અનાજ ભરી રાખતો અને પોતાનું જીવન હસીને વિતાવતો. એ ગામના કાંસાઓમાં મનમેળ બહુ ઓછો હતો. દરેક પોતાના ઘર સુધી મર્યાદિત રહેતા, કોઈ પણ બીજા કાંસાને મદદ કરતો નહોતો.
એક દિવસ ગામમાં ઊંઝાળું આવ્યું. ખેતરો સૂકી ગયા, ઝાડીઓ સૂકાઈ ગઈ અને કાંસાઓને અનાજ મળવાનું બંધ થયું. કાંસાઓ પાસે એક એક દાણા માટે લડાઈ શરૂ થઈ ગઈ. દરેક પોતાનું બચાવ કરવા માટે બીજા કાંસાને નુકસાન પહોંચાડવા લાગ્યો.
ત્યાં જ કાંસાઓમાં એક વૃદ્ધ કાંસો હતો – દેવકાંસો. તેણે બધાને ઘણીવાર સમજાવ્યું કે જો આપણે સૌ સાથે મળી શકીએ તો આ મુશ્કેલી પાર કરી શકીએ. પરંતુ કોઈ તેની વાત સાંભળતું નહીં. દરેક કાંસાને લાગતું કે હું એકલો મારી રીતે બધું મેળવી લઈશ.
એક દિવસ દેવકાંસો એ એક સૂચન આપ્યું. તેણે બધાને કહ્યું કે “ચાલો, આપણે સૌ મળીને એક મોટી ખોળી બનાવીશું. જેમાં બધું અનાજ ભેગું કરીશું અને દરેકને જરૂર મુજબ મળશે.” પણ કાંસાઓએ તેને હસી નાખ્યું.
સમય પસાર થયો. ઊંઝાળું વધી ગયું. હવે કોઈ પાસે અનાજ નહોતું. બાળ કાંસા ભૂખથી રડવા લાગ્યા. કાંસાઓ પાસે રસ્તો ન રહ્યો. ત્યારે તેમણે દેવકાંસાની પાસે જઈ વિનંતી કરી – “આપ અમને બચાવો.”
દેવકાંસોએ કહ્યું, “હવે પણ સમય ગયો નથી. જો આપણે સૌ મળીને નજીકના જંગલમાં જઈને અનાજ શોધીએ અને સાથે મળીને ભેગું કરીએ તો આપણું જીવન બચી શકે.” હવે બધા કાંસાઓએ એકતા સાથે કામ કરવા નિર્ણય લીધો.
સૌ કાંસાઓની ટોળકી જંગલમાં ગઈ. કોઈએ દાણા શોધ્યા, કોઈએ માળા ચોડી. જૂથમાં મળીને કામ કરતા તેઓએ ઘણું અનાજ ભેગું કર્યું. કોઈ એકલો જ શિકાર કરતો તો કદાચ પેટ ન ભરાત. પણ સૌએ મળીને વહેંચ્યું.
અંતે ગામમાં ફરી ખુશી આવી. બધા કાંસા સમજ્યા કે એકતા એ સૌથી મોટું શસ્ત્ર છે. દેવકાંસોએ બધાને શીખવાડ્યું કે “એકલો માણસ હંમેશા નબળો પડે. સાથે મળીને ચાલશો તો કોઈ તાકાત હાર ન ખવડાવે.”
આપણે પણ જીવનમાં ઘણી વાર એકલતા રાખીએ છીએ. આપણે જ વિચારીએ છીએ કે મને કોઈની જરૂર નથી. પરંતુ મુશ્કેલી આવે ત્યારે એક જ હાથ કામ નહીં આવે, સહકાર જ સાચો સાથી છે.
આ ‘એકતા માં શક્તિ’ વાર્તા આપણને કહે છે કે સહકાર, ભાઈચારો અને મિલાપ જીવનને સરળ બનાવે છે. જો આપણે સૌ એક સાથે રહીશું, તો કોઈ તાકાત આપણને નબળી નહીં પાડે.
સાધુ અને વીંધ્યા પર્વત
પાછળના સમયમાં એક ગામ પાસે વીંધ્યા પર્વત હતી. તેની નીચે એક નદી વહેતી અને આસપાસ સુંદર જંગલ ફેલાયેલો. એ જંગલમાં એક સાધુ રહેતા હતા. તેમની પાસે કંઈ નહિ, માત્ર એક લાકડાની લોટી અને એક કમંડળ.
સાધુ રોજ સવારે વહેલી સવારે ઉઠતા, નદીમાં સ્નાન કરતા, ભગવાનનું સ્મરણ કરતા અને પછી ગામમાં ભિક્ષા માગવા જતા. ગામના લોકો તેમને માન આપતા અને ખાવા માટે થોડું ઘણું આપી દેતા.
એક દિવસ વીંધ્યા પર્વત ઉપર એક જંગલી સિંહ આવી ગયું. તે ગામ પાસેનાં પશુઓને મારી નાખતું. ગામવાળા ડરી ગયા. તેઓએ ત્યાં રહેતા રાજાને મળીને કાળજી વ્યક્ત કરી. રાજાએ સિપાહી મોકલ્યા, પણ સિંહની સામે કોઈ ટકી શક્યું નહીં.
એવી સ્થિતિમાં ગામવાળા સાધુ પાસે આવ્યા. “મહારાજ, તમે ભગવાનના સચ્ચા ભક્ત છો, કંઈક ઉપાય બતાવો.” સાધુએ હળવે હસીને કહ્યું, “ડરો નહિ, ભગવાન ઉપર વિશ્વાસ રાખો. જો આપણા હૃદયમાં ભય નહિ હશે તો કોઈ હાનિ કરી શકતું નથી.”
સાધુ પછી વીંધ્યા પર્વત ઉપર ચાલ્યા ગયા. રસ્તામાં તેમને બધા પ્રાણીઓ મળ્યા. કાંસો, હરણ, મોર – બધા ડરે ડરે છુપાઈ ગયા હતા. સાધુ સીધા જ ત્યાં ગયા જ્યાં સિંહ બેઠો હતો.
સિંહે જોયું કે સામે માણસ આવે છે, કોઈ ભય નહિ. તે ગરજ્યો. પણ સાધુ ડરે નહીં. તેઓ શાંતિથી બોલ્યા, “હે વનરાજ, તું પણ ભગવાનની જ રચના છે. તને કોઈ દુખ છે, પણ પશુઓને મારીને તું શું મેળવે છે?”
સિંહ આસ્ચર્યમાં પડી ગયો. કોઈ માણસ ડર્યા વગર તેની સામે બોલે એવું ક્યારેય નહોતું થયું. સાધુએ આગળ કહ્યું, “તને ભૂખ લાગે છે, તે સાચું છે. પણ શિકાર કરે ત્યારે વણકાર નફો મળે તે સાચું નથી. તને જ્યાં ખાવું મળે ત્યાં જ શિકાર કર, ગામના પશુઓને ન મારો.”
સિંહને જાણે બુદ્ધિ આવી ગઈ. તે ધીમે ધીમે ગરજતો નદીને પાણી પીવા ગયો. સાધુએ પ્રાણીઓ માટે પાણી પાસે સિંહ માટે ખાસ ખોરાક રાખી દીધું, જેથી તે ગામમાં ન આવે.
ગામવાળાઓને સિંહ ફરી ક્યારેય ગામમાં ન આવ્યો. ગામમાં શાંતિ ફરી આવી. બધા આનંદમાં સાધુને નમન કર્યા.
આ વાર્તાથી આપણને શીખ મળે છે કે શાંતિ, સહાનુભૂતિ અને સમજાવટથી મોટો શત્રુ પણ મિત્ર બની શકે. ભય નથી, ભરોસો છે તો જ દુનિયામાં બધું શક્ય છે.
ભગવાનનું વિશ્વાસ
એક ગામમાં હરિદાસ નામનો એક ગરીબ ખેડૂત રહેતો હતો. એની પાસે ઘણું નુકસાન થયું હતું. વાવણીમાં વરસાદ ન પડતા એના ખેતરમાં ઊભું પાક સુકાઈ ગયું. ઘર ચલાવવું પણ મુશ્કેલ થયું. તેની પત્ની અને સંતાન પણ ભારે મુશ્કેલીઓમાં હતા.
હરિદાસે ઘણા લોકોને મદદ માટે વિનંતી કરી, પણ કોઈએ મદદ કરી નહિ. ગામમાં દરેક જણ પોતાના કામમાં વ્યસ્ત હતા. કોઈ કહે કે “હું પણ મુશ્કેલીમાં છું”, તો કોઈ બહાનું કાઢી લે. હરિદાસને બહુ દુખ થયું.
એક સાંજ તે ઊંઘતા પહેલા ભગવાનને પ્રાર્થના કરવા લાગ્યો – “હે ભગવાન, મને રસ્તો બતાવો. હું ક્યારેય ખોટું કામ નથી કર્યું. સાચું વ્હેલુ જોતો રહ્યો, તો કેમ આવું થયું?” એના આંસુ નીચે પડતા રહ્યા.
સવાર થતાં હરિદાસ પાસે કોઈ બેસી રહ્યો. તે એક બિરદારીનો સાધુ હતો. સાધુએ કહ્યું, “બેટા, હું અહીંથી પસાર થતો હતો, મને લાગ્યું તું કોઈ મુશ્કેલીમાં છે. તને શું દુખ છે?”
હરિદાસે રડીને બધું કહી દીધું. સાધુએ દિલાસો આપ્યો, “તુભૂલીશ નહીં, ભગવાન ઉપર વિશ્વાસ રાખજે. તું આજથી રોજ સવારે સૂર્યોદય પહેલા જમીન પર માટી સમાવીને પ્રાર્થના કરજે. ભગવાને તને ભૂખો ન રાખે.”
હરિદાસે સાધુની વાત માનવા માંડી. તે રોજ સવાર સાંજ ભગવાનની પ્રાર્થના કરતો અને ખેતરમાં મહેનત કરતો. ગામવાળા કહેતા, “આને તો કોઇ કામ જ નથી મળવું.” પણ હરિદાસએ કામ ન છોડ્યું.
થોડા દિવસ પછી વરસાદ જોરદાર પડ્યો. ઊંઘેલા બીજ ફરી જીવી ગયા. હરિદાસનું ખેતર સૌમાં સૌથી સારું ઊગ્યું. જમીન ઊર્વર બની ગઈ. ગામવાળાઓને હર્ષ થયું કે હરિદાસને ફરી ખુશી મળી.
ફળો વેચીને હરિદાસે ધીરે ધીરે ઘરનું ઉદારણ ભરી દીધું. હવે ગામના બીજા ખેડૂતોએ પણ એની પાસે માર્ગદર્શન લેવા આવવાનું શરૂ કર્યું. હરિદાસ હંમેશા કહે, “જિંદગીમાં પરિસ્થિતિ કેટલી પણ ખરાબ હોય, મહેનત અને ભગવાન ઉપર વિશ્વાસ રાખજે. કોઈ દિવસ ખાલી હાથ નહિ ફરવાવે.”
આ વાર્તા આપણને સમજાવે છે કે મુશ્કેલી આવે ત્યારે આકાશ તરફ નજર કરો. ઈશ્વર ખાલી હાથ પાછા નહિ મોકલે. મહેનત અને શ્રદ્ધા રાખીએ તો સફળતા અવશ્ય મળે.
સાચા સાહસની કીમત
એક સમયે કચ્છના એક નાના ગામમાં રમેશ નામનો યુવાન રહેતો હતો. રમેશનું પરિવાર નાનું હતું—માતા, પિતા અને બે નાનાં ભાઈઓ. ઘરમાં માત્ર પિતાજી જ ખેતી કરીને પેટ ભરી શકતા. રમેશ પણ તેની સાથે ખેતરમાં કામમાં હાથ બટાવતો, પણ મનમાં હંમેશા મોટા સપના જોવા છોડી દિતાં નહોતા.
રમેશને વાંચવામાં ખુબ રસ હતો. પરંતુ ઘરનું આર્થિક સ્થિતિ એટલી સારી નહોતી કે તે વધારે ભણવા શહેર જઈ શકે. ગામમાં માત્ર ધોરણ ૧૦ સુધીની શાળા હતી. રમેશે ધોરણ ૧૦ સુધી ખુબ મહેનત કરી અને ગામમાં પ્રથમ સ્થાન મેળવ્યું.
ગામના લોકોએ તેની પ્રશંસા તો કરી, પણ કહ્યુ, “હવે શું કરી શકશો? શહેરમાં ભણવું એ તમારા ઘરે શક્ય નથી.” રમેશને આ વાત વાગી. એને ખ્યાલ આવ્યું કે જો તેણે સાહસ નહીં કર્યું તો આખું જીવન એ રીતે જ પસાર થશે.
એક દિવસ રમેશે પિતાને કહ્યું, “પિતાજી, હું શહેર જઈને આગળ ભણવા માંગું છું. કૃપા કરીને મને રોકશો નહિ.” પિતાને મમતા હતી, પણ કોઈ રસ્તો દેખાતો ન હતો. રોકડ નહોતી, રહેવા ખાવાની કોઈ વ્યવસ્થા નહોતી.
પિતાએ કહ્યું, “બેટા, તું સાહસ તો કરી શકે, પણ આટલી મુશ્કેલીઓ વચ્ચે કેમ જશે?” રમેશે જવાબ આપ્યો, “પિતાજી, જો આજે હું ડરીશ, તો જીવનભર પસ્તાવું છું. હું કંઈક કરી બતાવીશ.”
આ રીતે રમેશ થોડા કપડા અને પિતાની ખેતરની એક વાટકી જમા કરીને શહેર પહોંચ્યો. ત્યાં એક સસ્તી હોસ્ટેલમાં રહ્યો. દિવસમાં કોલેજ જઈને ભણતો અને રાત્રે રેસ્ટોરન્ટમાં વાટરનો કામ કરીને પેટ ભરતો. ઘણી વખત ભૂખ્યો ઊંઘતો, પણ વિચારતો કે કંઈક સારું થશે.
સમય જતાં રમેશે સારી માર્ક સાથે ગ્રેજ્યુએશન કર્યું. પછી એને નોકરી મળી. નોકરી મળતાં જ રમેશે પિતાને ગામથી બોલાવીને કહ્યું, “પિતાજી, હવે તમારે ખેડૂત તરીકે નહિ, મારા પિતા તરીકે જ આનંદથી જીવવું છે.”
આજ એ રમેશ એવા ઘણી યાત્રાઓ, તાલીમો અને પ્રવચનો આપે છે. ગામના અનેક ગરીબ યુવાનોને તેને પ્રેરણા આપી છે કે “ડરવો નહિ, આગળ વધો.”
આ સાચા સાહસની વાર્તા આપણને શીખવે છે કે ડરને હરી જવાય તો જ જીત છે. પરિસ્થિતિઓ ઘણી મુશ્કેલ હોય શકે, પણ જે સાહસ રાખે છે તેને સફળતાની મીઠી મજાનું સુખ મળે છે.
મહેનતનું મહાત્મ્ય
સૌરાષ્ટ્રના એક ગામમાં મનહર નામનો યુવાન રહેતો હતો. મનહરનો પરિવાર ગરીબ, પરંતુ સરળમનમાં જીવન પસાર કરતો. મનહરને બાળપણથી જ મોટા સપનાઓ હતા. તે કહેતો, “મારા ઘરે ભલે પૈસા ના હોય, પણ મારા મનમાં હાર કદી નહિ હોય.”
મનહર રોજ સવારે વહેલું ઉઠી ગયા ખેડૂત પિતાને ખેતરમાં મદદ કરતો. તેના પિતા કહેતા, “બેટા, જમીન આપણે મહેનતથી જ ઉપજાવી શકીએ. કુદરત ક્યારેય આળસીને ફળ આપતી નથી.” આ વાત મનહરે દિલમાં ઉતારી લીધી.
સાંજ થતાં મનહર સ્કૂલ જઈ વાંચતો. પણ એના ઘર પાસે સ્કૂલ દૂર હતી. ક્યારેક વરસાદ આવે, રસ્તા કાદવથી ભરાઈ જાય, પણ મનહર કદી નહિ અટકે. શાળાના શિક્ષક પણ એના આગ્રહથી ખુશ હતા.
એક દિવસ સ્કૂલમાં પરીક્ષા હતી. મનહર પાસે કાપી કાગળ ખરીદવાના પણ પૈસા નહોતા. એને પત્ની એની માતાએ જૂના ફાટેલા પુસ્તકો જોડીને કાપી કાઢી આપી. મનહરે એની મહેનત રોકી નહિ. પરીક્ષા આપી દીધી અને ગામમાં સર્વ પ્રથમ આવ્યો.
ગામવાળા કહેતા, “આ બાળક કંઈક નવુ કરી બતાવશે.” પણ મનહરે હજુ ઘણું કરવાનું હતું. ધોરણ ૧૦ પછી તેને શહેરમાં અભ્યાસ માટે પૈસા જોઈએ તેવું થયું. પિતાએ થોડું ખેતરમાંથી વેચીને પૈસા કાઢ્યા. ગામના ભાઈઓએ પણ થોડું સહકાર આપ્યું.
શહેરમાં મનહરે કામ કરવાનું નક્કી કર્યું. દિવસે કોલેજ, રાતે હોટેલમાં વાસણ ધોઈ ભણતો રહ્યો. ક્યારેક જમવા માટે પણ પૈસા બચાવતા. મિત્રો પાર્ટીમાં જતા ત્યારે મનહર પુસ્તક ખોલી બેઠો રહેતો.
સાંજ સાંજ સુધી સતત મહેનત પછી મનહરે એન્જિનિયરિંગ પૂર્ણ કર્યું. પ્રથમ પગલું જ નોકરીનું મળ્યું. જ્યારે મનહર પોતાના ગામ પાછો ફર્યો ત્યારે ગામવાળાઓએ ફૂલો વરસાવ્યા. બધા કહ્યું, “મહેનત ક્યારેય વ્યર્થ નથી જાય.”
મનહર આજે ગામમાં ઘણા બાળકોને ભણાવે છે. બાળકોને કહે છે, “પૈસા નહિ હોય તો ચાલે, પણ મહેનત માટે દિલ ગરીબ નહિ હોવું જોઈએ.”
આ વાર્તા આપણને જણાવે છે કે જીવનમાં મહેનતને જ નમવું. લાલચ, આળસ ને દૂર રાખીએ, તો કદમ ક્યારેય ડગમગે નહીં. મહેનત માણસને માન આપી જાય છે.