ગાંધીજીના જીવન પ્રસંગો

ગાંધીજીના જીવન પ્રસંગો એટલે Gandhiji Na Jeevan Prasang મહાત્મા ગાંધીના વિચાર, સંઘર્ષ અને સત્યઅહિંસાના માર્ગને દર્શાવતી પ્રેરણાત્મક ઘટનાઓ છે. આવા પ્રસંગો આપણને સત્ય, અહિંસા, ધીરજ અને માનવતાના મૂલ્યો શીખવે છે. નાના બાળકોથી લઈને મોટા લોકો સુધી સૌ માટે ગાંધીજીના જીવન પ્રસંગો વાંચવા જરૂરી છે, કારણ કે તે જીવનમાં સાદગી, નૈતિકતા અને દેશપ્રેમના સંદેશ આપે છે.

આ સાથે, તમે અહીંથી ગાંધીજી ના પ્રેરક પ્રસંગો, શિક્ષણ પ્રેરક પ્રસંગો અને અન્ય સાહિત્યિક વિષયો વિશેની રસપ્રદ માહિતી પણ વાંચી શકો છો.

ગાંધીજીના જીવન પ્રસંગો

ગાંધીજીનું સાબરમતી આશ્રમ – સત્ય અને શિસ્તનું પાથેરું

મહાત્મા ગાંધીજીનું સમગ્ર જીવન એક જીવંત વિદ્યાલય હતું, પરંતુ અમદાવાદ પાસે આવેલા સાબરમતી આશ્રમને તેમની વિચારધારાનું નાયાબ કેન્દ્ર કહી શકાય. આશ્રમમાં બનતી દરેક નાની મોટી ઘટના આજે પણ આપણા જીવન માટે પ્રેરણાનું પાથેરું છે.

સાબરમતી આશ્રમનું સ્થાપન 1917માં થયું. ગાંધીજી દક્ષિણ આફ્રિકાથી ભારત પરત આવ્યા પછી તેમને લાગ્યું કે જો દેશને બદલવો હોય તો સૌ પ્રથમ પોતાના જીવનમાં શિસ્ત અને સાદગી લાવવી પડશે. તેમણે કેટલાક સહયોગીઓ સાથે સાબરમતી નદી કાંઠે એક ખાલી જગ્યા પસંદ કરી, જ્યાં ખુલ્લું મેદાન, પાંગરેલા વૃક્ષો અને નદીનું પવિત્ર પાટ હોવાથી આત્મમનન માટે યોગ્ય વાતાવરણ હતું.

આશ્રમમાં બધા માટે નિયમ હતો — કોઈ પણ વ્યક્તિ પોતાની જાત માટે કામ નહિ કરે, સૌએ સૌના માટે કામ કરવું. મોટા, નાના, પુરુષ કે સ્ત્રી — સૌએ પોતાનું હાથનું કામ અવશ્ય કરવું. રોટલા શેકવાથી લઈ ખેતી, સ્પિનિંગ વ્હીલ ચલાવવી, ઝાડૂમારવું, પશુઓને ઘાસ આપવી — દરેકને દરેક કામ આવડવું જોઈએ. ગાંધીજી માની લેતા કે સાચું શિક્ષણ પુસ્તકોથી નહિ, જીવતા અનુભવથી મળે છે.

એક પ્રસંગ ખૂબ જ પ્રેરણાદાયક છે. આશ્રમમાં એક બાળક ને સૂકું પેટનું પાણી નહોતું મળી રહ્યું, એટલે તેનો હાથ ગંદો રહી જાય. અન્ય બાળકો તેનો તિરસ્કાર કરતા કે “તમે મલીન છો.” જ્યારે આ વાત ગાંધીજી સુધી પહોંચતાં તેમણે એ બાળકને બોલાવ્યું. એ બાળક ડરતો ડરતો ગયો. ગાંધીજીને જોઈને કહે છે, “બાપુ, હું કંઈ કરું છું, પણ મને અજાણતાં ભૂલ થાય છે.”

ગાંધીજી એ બાળકને હાથ પકડીને બોલાવ્યા — “આશ્રમમાં કોઈ નાનો મોટો નથી. હું પણ તને જેવી ભૂલો કરું છું. તારી ભૂલ મારી ભૂલ છે. આવો, આપણે સાથે મળીને હાથ ધોઈએ.” તેણે પોતાના હાથમાં પાણી નાખ્યું, સાબુ આપ્યો, સારી રીતે હાથ ધોઈ આપ્યા. પછી કહ્યું, “આ રીતે જ આપણને ઘર, ગામ અને દેશ સ્વચ્છ રાખવો છે.”

આ પ્રસંગે આશ્રમમાં રહેતા મોટા વ્યક્તિઓને પણ શીખ મળ્યો કે કોઈની ભૂલ બતાવવાથી વધારે જરૂરી છે – તેને સમજાવવું અને સાથે રહેવું. આ રીતે આશ્રમમાં પરસ્પર માન, પ્રેમ અને સહકારની ભાવના જન્મે.

આશ્રમમાં રોજ સવારે પ્રાર્થના સભા યોજાતી. સૌ માણસો ભેગા થઈને પ્રાર્થના કરતા – હિંદુ, મુસ્લિમ, ખ્રિસ્તી કે બૌદ્ધ – કોઈ ભેદ નહિ. ગાંધીજી માનતા કે ભગવાન એક જ છે, રસ્તા જુદા હોઈ શકે. તેમણે આશ્રમને જાતિ ભેદથી મુક્ત રાખ્યો. એટલે જ અસ્પૃશ્ય માનાતા હરિજનોને પણ આશ્રમમાં રાખીને સાથે જમાડતા.

એક વખત પાસેના ગામમાં કેટલાક લોકો આનો વિરોધ કરતા. ‘હરિજનોને સાથે કેમ રહેવા દો?’ પરંતુ ગાંધીજી કહેતા, “જો મારા આશ્રમમાંથી કોઈને હટાડવું હોય તો મને હટાવો. આપણે સૌ ભગવાનના સંતાન છીએ.” તેમણે જાતિભેદ સામે જેટલું લખ્યું તેટલું જીવ્યો. આ નાનાં નાનાં પગલાંઓએ સમાજમાં મોટું પરિવર્તન લાવ્યું.

સાબરમતી આશ્રમમાંથી અનેક ક્રાંતિકારી આંદોલનો ઊભા થયા. અહીંથીજ દાંડી કૂચનો પ્રારંભ થયો હતો. આશ્રમને જ ‘સત્યાગ્રહનું પવિત્ર સ્થાન’ કહેવાયું. અહીં ગાંધીજી પોતે પણ ચરખો ચલાવતા, ખાદી વણતા, બાપુ જાદુ કરે એવા ચમત્કાર નહોતાં – પરંતુ તેમના જીવનના સાદાપણામાંથી જ અમૂલ્ય શક્તિ મળી.

આશ્રમમાં બાળકોને પાઠ ભણાવતા, પરંતુ સાથે સાથે ઝાડુ મારતા, રસોઈ શીખતા, પશુઓની સંભાળ લેતા. આજકાલના કાળમાં જ્યારે શિક્ષણ પુસ્તક સુધી સીમિત છે, ત્યારે સાબરમતી આશ્રમ બતાવે છે કે સાચું શિક્ષણ હાથમાં કાર્યો અને દિલમાં સેવાથી થાય છે.

ગાંધીજી કહેતા, “આશ્રમ એ ઈંટ અને દીવાલ નથી. આશ્રમ તે વિચારો છે. જ્યાં સુધી આ વિચાર જીવતા રહેશે, ત્યાં સુધી આશ્રમ પણ જીવશે.” આજે આશ્રમ ખાલી ઇતિહાસ નથી – તે આપણને યાદ અપાવે છે કે કોઈ પણ માનવી, જો સાચી ઈચ્છા રાખે, તો પોતાના જીવનથી દુનિયા બદલી શકે છે.

આજના સમયમાં જ્યારે આપણને હાથ કામ કરતા શરમ લાગે છે, ત્યારે ગાંધીજીના સાબરમતી આશ્રમનું આ અનોખું પાથેરું જણાવે છે કે સેવા, સત્ય અને સહકાર – આ ત્રણ શબ્દોમાંથી જ નવો દેશ ઊભો થઈ શકે છે.

આ પણ જરૂર વાંચો : જીવન પ્રેરક પ્રસંગો

અશ્વેત વિરોધ – જ્યારે ટ્રેનોમાં એક લોકલ વકીલથી મહાન વૈશ્વિક નેતા બની ગયો

મહાત્મા ગાંધીજીના જીવનમાં દક્ષિણ આફ્રિકાનો પ્રસંગ ખૂબ જ જાણીતો છે, પરંતુ દરેક વખતે નવી રીતે સમજવો જરૂરી છે — કેમ કે એ પ્રસંગ માત્ર એક વ્યક્તિનું અપમાન નહોતું, પરંતુ કરોડો લોકોમાં આત્મસન્માનનું બીજ વાવી ગયું હતું.

વર્ષ હતું 1893. ગાંધીજી તરુણ વકીલ તરીકે દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા. ત્યાં પરદેશમાં વસેલા ભારતીય વેપારીઓ માટે કાનૂની કામકાજ કરવાનું હતું. તેઓ પોતાને માત્ર વકીલ સમજીને ગયેલા, પરંતુ દક્ષિણ આફ્રિકાના જાતિભેદી વ્યવહાર એ યુવક વકીલને હકીકતમાં સંત અને નેતા બનાવી દીધો.

એક દિવસ ગાંધીજીને પીટરમેરિટ્સબર્ગ નામના સ્ટેશનથી ટ્રેનમાં મુસાફરી કરવી હતી. તેમણે સંપૂર્ણ કાયદાકીય પ્રક્રિયા પ્રમાણે ફર્સ્ટ ક્લાસ ટિકિટ ખરીદી હતી. તેમનું ડ્રેસ પણ ફોર્મલ વેસ્ટર્ન સ્ટાઈલનું હતું. જ્યારે ટ્રેન આવી, તેઓ પોતાની જગ્યા પર બેઠા. થોડા સમય બાદ એક સફેદ યાત્રિક આવ્યો, તેણે ટ્રેનના અધિકારીને ફરિયાદ કરી — “આ કાળો માણસ ફર્સ્ટ ક્લાસમાં કેમ બેસી શકે?”

ટ્રેન અધિકારીએ કડક અવાજમાં કહ્યું, “તમે અહીંથી ઊભા થાઓ અને થર્ડ ક્લાસમાં જાઓ.” ગાંધીજી બહુ શાંતિથી બોલ્યા, “મને કાયદેસર ટિકિટ છે, હું વ્યવસ્થાને ભંગ કરતો નથી.” પરંતુ સફેદ યાત્રિકને એ ચાલ્યું નહિ. તેણે ઉચ્ચ અવાજે ધમકી આપી, ટ્રેન કર્મચારીએ પોલીસને બોલાવી.

રાત્રે ઠંડી, બરફીલા વાતાવરણમાં ગાંધીજીને સ્ટેશન પરના પ્લેટફોર્મ પરથી ઊંચકીને બહાર ફેંકી દેવામાં આવ્યા. હાથમાં બેગ, દસ્તાવેજો, કેસની ફાઇલ — બધું બાજુ પડ્યું. કોઈ પાસે આશરો નહોતો, સ્ટેશન પર ફક્ત આકાશ અને ધરતી સાથી હતા.

ગાંધીજીને એ રાત્રે ગુસ્સો તો આવ્યો, પરંતુ ગુસ્સા સાથે એક પ્રશ્ન ઊભો થયો – “આમ કેટલા લોકોને રોજ દબાવવામાં આવે છે? શું આ દુર્બળતા સહન કરવી?” તેઓ આખી રાત સ્ટેશન પર બેઠા. એક બાજુ ઠંડી, બીજી બાજુ વિચારોની આગ.

એ રાતમાં જ એક નિર્ણય થઈ ગયો – “આ અન્યાય સામે મેં મારી અંતરાત્માને નમાવવી નહિ. હું પાછો ભારતમાં જઈને કોઈ મહાલુખાધરી બનવાનો નહિ. મારે અહીં રહીને દરેક માણસને કહ્યું પડશે કે પોતાનો હક નમાવી દેવાનો નથી.”

આ સત્યાગ્રહનો પહેલો બીજ હતો – પોતાના હક્કો માટે દમદાર રીતે, છતાં અહિંસાથી ઊભા રહેવું. એક તરફ બળનું શાસન, બીજી તરફ દૃઢ મનોબળનું શાસન.

ગાંધીજી એ સ્ટેશન પરથી બીજા દિવસે ફરી ટ્રેન પકડે, એ પહેલા તેમણે પત્રકારોને મળ્યું, કેટલાક મિત્રોને મળ્યા, સમગ્ર ઘટનાની વિગત આપી. થોડાં દિનોએ દક્ષિણ આફ્રિકાના દરેક ભારતીયમાં એક જાગૃતિ આવી – “અમે માત્ર કામ માટે નથી, અમે પણ માનવી છીએ.”

ગાંધીજી ત્યાંથી પાછા ફર્યા નહિ. તેઓ સાઉથ આફ્રિકામાં વધુ સમય રોકાઈ ગયા. થોડાં સમય પછી તેમને ત્યાંના ભારતીયો, મજૂરો, વેપારીઓને જોડીને એક સંસ્થા ઊભી કરી — જ્યારે જ્યાં પીડા થાય, ત્યારે સૌને સાથે બોલાવવું. દર મહિને સરકારી અધિકારીઓને પત્રો લખવા, સભાઓ યોજવી, દુર્બળો માટે કાનૂની સહાય કરવી.

મહત્વની વાત એ હતી કે – કોઈ હિંસા નહિ. ગાંધીજી કહેતા, “હાથમાં લાઠી લેવા કરતા હૃદયને દૃઢ રાખો. આપણું શસ્ત્ર છે સત્ય.” એ પહેલું મોટું સત્યાગ્રહ સાઉથ આફ્રિકામાં સફળ થયું.

બીજા એવા અનેક પ્રસંગો થયા. લોકો પાસ વગર રસ્તે જતા, ધરપકડ થતા, જેલમાં નાખવામાં આવતા – પરંતુ હિંસા નહિ. ગાંધીજી પણ વારંવાર જેલ ગયા. પરંતુ ક્યારેય ધૈર્ય ગુમાવ્યું નહિ. આખરે બ્રિટિશ શાસકોએ અનેક ભેદભાવના કાયદાઓ પાછા ખેંચવા પડ્યા.

એ પીર્ટરમેરિટ્સબર્ગ સ્ટેશન આજે પણ સમગ્ર વિશ્વ માટે પ્રેરણારૂપ છે. જ્યાં એક યુવાન વકીલને ટ્રેનમાંથી ફેંકી દીધો, ત્યાંજ એક વૈશ્વિક નેતા ઊભો થયો – જેણે દુનિયાને બતાવ્યું કે સાચું બળ એ તીક્ષ્ણ હથિયારમાં નહિ, માનવ હૃદયની અસલી હિંમતમાં છે.

આ પ્રસંગ આજે પણ દરેક માનવીને કહે છે – “આપણે ક્ષમા કરી શકીએ, શાંતિથી જીવી શકીએ, પરંતુ પોતાનો આત્મસન્માન ગુમાવી શકીએ નહિ.”

ગાંધીજીનો અહિંસા સંકલ્પ – જ્યારે ચોરી બદલ પોતાને જ સજા

મહાત્મા ગાંધીજીના જીવનમાં નાના પ્રસંગો પણ મહાન શિક્ષા આપી જાય છે. આવા પ્રસંગો કોઈ પાળીકા સભામાં કે જાહેર મંચ પર નથી બનતા, પરંતુ પોતાના ઘરનાંતરમાં જ ઘટે છે. આવો જ એક પ્રસંગ છે ગાંધીજીના નાના વયનો, જ્યારે તેમણે સાદગીથી પરંતુ અનોખી રીતે અહિંસાનું બીજ વાવી દીધું.

ગાંધીજી જ્યારે નાનાં હતા ત્યારે તેમના ઘરમાં કડક શિસ્ત હતી. પિતા કરમચંદ ગાંધી રાજકિય હોદ્દા ધરાવતા, છતાં ઘરનું વાતાવરણ વિનમ્ર અને નીતિભર્યું હતું. એક વખત ગાંધીજીને કોઈ ખરાબ સંગત મળ્યા. તેમની ઉંમર ૧૩-૧૪ વર્ષની આસપાસ હશે. એ સંગતમાં કોઈ મિત્રએ તેમને બિડી પીવાનું શીખવ્યું.

ગાંધીજીને પોતાની જિજ્ઞાસા હતી, કે મોટા લોકો શું કરતા હશે? તેમણે મિત્ર સાથે લોખંડના ગેટ પાછળ બેઠીને બિડી પીવાની કોશિશ કરી. બિડી છૂપી રીતે ખરીદી, તેમાં પૈસા પણ ખર્ચવા પડ્યા. થોડાં વખત પછી પૈસા ખૂટી ગયા. એમને મિત્રો સાથે વિચારીને ચોરી કરવાનો રસ્તો શોધ્યો. ઘરે સંતુલન ન બગડે એટલું થોડું જ મોટેરા પૈસા લીધાં.

ગાંધીજીને અંદરથી ખોટું લાગતું હતું. “હું પિતાજીને ખૂબ માનું છું, પણ આ મેં શું કર્યું? શરમ પણ આવે, ડર પણ લાગે.” પરંતુ મિત્રો સાથે જે જોડાણ હતું, એ તરુણ મનને દોડાવતું હતું.

એક દિવસ બિડી વપરાશમાં તેઓને અસ્વસ્થતા આવી. શ્વાસ લેવામાં તકલીફ, પેટમાં દુઃખાવો અને મનમાં ખોટનો ભાર. એમણે તરત નક્કી કર્યું — “આવે દૂર કરવું છે.”

ગાંધીજીને જાણ હતું કે પિતા ગુસ્સે તો થશે, પરંતુ સાચું બોલવું જરૂરી છે. તેમણે પિતાજીને એક પત્ર લખ્યો. પત્રમાં સાચું લખ્યું — “હું નાનો છું, પરંતુ ખોટું કામ કર્યું છે. હું બિડી પીતો હતો. તેના માટે પૈસા ચોરી કર્યા. હવે હું આપને કહેતો છું કે મને માફ કરો. જો યોગ્ય લાગે તો દંડ આપો. હું આના બદલે ભવિષ્યમાં ક્યારેય ખોટું કામ નહિ કરું.”

પિતાજીએ એ પત્ર વાંચ્યો. પિતાને ગુસ્સો આવ્યો નહિ. તેમણે દીકરાને પકડ્યું અને આંખમાં પાણી આવી ગયું. “મને તારો સત્ય પ્રિયતા વધુ ગમ્યો. તું ભૂલ કરી શકે, પણ તું ખરો રહ્યો.” પિતાનું આ વર્તન ગાંધીજીના દિલને છુઈ ગયું.

આનાથી ગાંધીજીને સમજાઈ ગયું કે માણસ ખોટું કરે છે એ મોટા પ્રશ્ન નથી, પરંતુ ખોટું છુપાવે છે એ મોટું પાપ છે. ભૂલ સ્વીકારી લેવી એ સૌથી મોટું સત્ય છે.

આ ઘટના પછી ગાંધીજીને જીવનભર ખોટી વસ્તુ ન કરવી, મનમાં કંઈ છુપાવવું નહિ, એ કાયમ માટે બોધ થયું. તેમાંથી તેમણે ‘અહિંસા’નું મૂળ શીખ્યું. કોઈને દુઃખ ન કરવું, હિંસા એટલે માત્ર લાઠી-ચાકુ-તલવાર નથી, પરંતુ ખોટું બોલવું પણ હિંસા છે.

આ નાનકડો પ્રસંગ આજે પણ કહે છે કે સાચાઈમાં જ મક્કમ શક્તિ છે. પિતાએ આપેલી માફી, અને બાળપણમાં જ થયેલો પોતાને જ દંડ આપવાનો સંકલ્પ – એ ગાંધીજીને વિશ્વમાં સૌથી મોટો અહિંસા પ્રવક્તા બનાવવાનો બીજ બની ગયો.

આવો નાનકડો કિસ્સો આજે પણ દરેક બાળક, માતા-પિતા અને શિક્ષક માટે સંદેશ આપે છે કે સાચાઈની શરૂઆત ઘરના અંધારામાંથી જ થાય છે.

પોરબંદરથી પોરબંદર સુધી – બાળપણની સાદગી, સત્યનો પ્રથમ પાઠ

મહાત્મા ગાંધીજીનો જન્મ પોરબંદરમાં થયો. બાળપણથી જ તેમનું જીવન સાદગી, શિસ્ત અને સત્યના પાયા પર બનતું ગયું. તેમની બાળલિલામાં ઘણી ઘટનાઓ એવી છે કે જે સામાન્ય દેખાય, પરંતુ પાછળથી સમગ્ર જીવનને જ દિશા આપી ગયાં.

ગાંધીજીનાં પિતા કરમચંદ ગાંધી પોરબંદરના દીવાન હતા. ઘરમાં સરળતા હતી, પરંતુ સંસ્કાર ખૂબ ઊંડા હતાં. બાળપણમાં પણ ગાંધીજી ખૂબ શાંત અને કંઇક અલગ જ પ્રકારના હતાં. દાદીમા તેમને વાર્તાઓ કહીને સંસ્કાર આપતાં. રામાયણ, મહાભારત, સત્પુરુષોના આચાર – બધું તેમણે બાળ મનમાં જ ઘોળી દીધું.

એકવાર તેઓ બાળક મોહનદાસ, મિત્ર સાથે ભણતા હતા. તેમના કુટુંબમાં હંમેશાં સત્ય બોલવાની શીખ આપવામાં આવતી. એક શાળા પરીક્ષા વખતે શિક્ષકે સમજાવ્યું કે એક નાના પ્રશ્નનો જવાબ બધાને નથી આવતો, જેમણે ખોટો લખ્યો છે તેઓ સાચો લખી લે. વિદ્યાર્થી શિક્ષકની આ વાત સાંભળીને ખૂશ થયા. પણ નાના મોહનદાસે નક્કી કર્યું – ‘મને જે આવડે તે જ લખીશ.’

જ્યારે શિક્ષકે ઉતારવા કહ્યું ત્યારે પણ મોહનદાસે ના કહી દીધું. પરીક્ષામાં ઓછા ગુણ મળ્યાં, પણ તેનું મન નિર્ભય રહ્યું. ઘરે જઈને પિતા પાસે વાત કરી. પિતાએ કહ્યું – “મને ખોટું લખી વધુ ગુણ મેળવેલો દીકરો નહિ જોઈએ. ખરા ગુણો મેળવતો સાચો દીકરો જોઈએ.”

આ નાનકડો પ્રસંગ બહુ મોટા સંદેશ સાથે જોડાયો – ભલે કોઈ તમારી ખોટને કાયમ નોતરાવવાનો પ્રયાસ કરે, પણ તમારું મન નહીં વળવું જોઈએ.

બીજો પ્રસંગ તેમના બાળપણનો ખૂબ ઓળખાય છે. તેમના જમાણામાં શિકાર કરવો થોડું ગૌરવ માનાતું. તેમને પણ ગમે ત્યાં મિત્રોએ કહી દીધું – “તને ક્યારેય હિંમત થશે નહીં.” મોહનદાસ થોડું વિચારી ગયા, પછી ખબર પડી કે શિકાર કરવાથી એક જીવનું મૃત્યુ થાય – એટલે તેમણે નક્કી કર્યું – “હું કોઈના જીવથી રમસો નહીં. મારી હિંમત ખરો માર્ગ છે.”

ઘરે એક વાર માટીનો દીવો તૂટ્યો. મોહનદાસે પોતે જ તોડી નાખ્યો હતો. બધાં ભયભીત હતા કે કરમચંદ ગાંધી ગુસ્સે થશે. મોહનદાસે પોતે જ જઈને પિતાને કહ્યું – “મારા હાથથી તૂટી ગયું. માફ કરશો.” પિતાએ કહ્યું – “તમે ખોટું કામ કરતાં સાવધ રહેજો, પણ ખોટું છુપાવશો નહિ.”

આ નાનાં દ્રશ્યો તેમના મનમાં એવું ઊંડું ઘર કરે છે કે જ્યારે મોટા થયા ત્યારે આખા દેશ માટે પણ એમણે ખોટ છુપાવવાનું નથી એ સિદ્ધાંત જીવંત રાખ્યો.

ગાંધીજી કહેતા, “સત્યને સમજવાની શરૂઆત બાળકમાંથી થાય છે.” પોરબંદરના આ ઘટનાઓ એમને માત્ર મહાન નેતા જ નહિ, પરંતુ સાચો ‘મહાત્મા’ બનાવી ગયા.

જ્યારે તેઓ રાજકીય ક્ષેત્રે ઊંડાં પડ્યા ત્યારે પણ બાળપણની આ ઘટનાઓ ને દિલથી પોષતા રહ્યા. કોઈ ગેરકાયદેસર કામ સામે લડવું, પણ હિંસા વગર – આ સિદ્ધાંત પોરબંદરના આ ઘટનાઓ માંથીજ આવ્યો.

આજના યુવાનો માટે આ ઘટનાઓ કહે છે – સાચા રસ્તે ચાલવું સરળ નથી, પણ સાચો રસ્તો જ જીવનમાં સાચી ઓળખ આપે છે.

મહાત્મા ગાંધીજી કહેતા – “મારે કંઈ મોટું નથી કરવું, હું તો બાળકપણું જ જીવવું છું – સાદું, સત્ય અને સહજ.”

પાલખી નહીં, પગપાળા યાત્રા – ગાંધીજીનું સાદાપણું અને સમાનતા

મહાત્મા ગાંધીજી માટે જીવનમાં સાદાપણું માત્ર કપડાં અથવા વાનગી પૂરતું નહોતું, પરંતુ તેમની દરેક બાબતમાં તેને જીવવાનું હતું. એક પ્રસંગ એવા સમયનો છે, જ્યારે તેમણે માનવી વચ્ચે કોઈ ભેદભાવ નહીં રહે, એ માટે પોતે સુખનો માર્ગ ત્યાગ્યો.

આ વાત તે સમયેની છે, જ્યારે મહાત્મા ગાંધીજી એક ગામમાં પ્રવચન માટે આમંત્રિત થયેલા. તેઓ પોતાની દલ સાથે ગામમાં પહોંચ્યા, ત્યાંથી આશરે ૩૦ કિલોમીટર દૂર બીજું ગામ હતું, જ્યાં તેઓને ગામલોકોએ બીજે દિવસે બોલાવેલા. એ દિવસોમાં રસ્તાઓ અડધા કાચા-અડધા પાટીયા જેવા હતાં. વાહનો ઓછાં હતાં. પરંતુ ગામના કેટલાક પ્રમુખોએ વિચાર્યું કે ‘ગાંધીબાપુ’ માટે પાલખી મોકલી દેવાઈ. તેઓએ કહ્યું, “બાપુ, તમે ચાલીને જશો તો થાકી જશો. અમારી પાલખી તૈયાર છે, મજબૂત માણસો તમને ઊંચકીને જ લઈ જશે.”

ગાંધીજી પાસે લાંબી યાત્રાના કારણે થાક હતો, પગમાં થોડું ફાટ્યું પણ હતું. સાથીઓએ પણ વિનંતી કરી કે “આવક જાય તો પણ કંઈ ખોટું નથી, તમે આજ આંદોલન માટે મહત્વના છો, આરામ મળશે.”

પણ ગાંધીજી એ વિનંતીઓને ધીરજથી સાંભળ્યા અને કહ્યું, “મને કહો, પાલખી કોણ ઊંચકશે?” પ્રમુખે કહ્યું, “અમારા ગામના ચાર મજૂર ઊંચકશે. તેઓને ધંધો છે, કામ મળે છે.”

ગાંધીજીને આ શબ્દ જવાથી લાગ્યું કે આ કેમ સાચું હોઈ શકે? તેઓ ઊભા થયા, ચાદર સારી રીતે બાંધી, લાકડી હાથમાં લીધી અને કહ્યું, “મારે કોઈને ઊંચકાવાનું નથી. હું મારા પગે ચાલીને જઇશ.”

કેટલાંય લોકોએ સમજાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો. “બાપુ, તમારી તબિયતને નુકસાન થશે.” પરંતુ તેમણે કહ્યું, “જ્યારે હું પગપાળા ચાલી શકું છું, ત્યારે બીજાને મારું ભાર કેમ આપું? હું અને તેઓમાં ભેદ શું? હું પણ મજૂર જ છું.”

આટલું બોલીને ગાંધીજી ધીરે ધીરે પગપાળા જ ચાલી પડ્યા. તેમની સાથે સાથીઓ પણ ચાલ્યા. રસ્તામાં ધૂળ ઊડી, પગમાં કાંટા પણ વટાયા, પરંતુ કોઈ વાહનનો ઉપયોગ કર્યો નહિ. રસ્તે ગામડાંનાં બાળકો અને સ્ત્રીઓ તેમને જોવા માટે ભેગાં થયા. તેઓ બધાને માર્ગમાં કહેતા ગયા, “શરીરને મહેનત કરાવવાની જરૂર છે. આપણે પોતાના પગે ભરોસો રાખવો. બીજાને દાસ બનાવવાની જરૂર નથી.”

આ પ્રસંગમાં સાથીઓને સમજાયું કે ગાંધીજી માત્ર ભાષણમાં સમાનતા બોલતા નહોતા, પરંતુ જીવનમાં પણ તેને જીવતા હતાં. તેમના માટે મજૂર અને મહાત્મા વચ્ચે કશું ભિન્ન ન હતું.

જ્યારે ગાંધીજી બીજાં ગામ પહોંચ્યા, ત્યારે પાલખી મોકલનાર આગેવાનોએ ફરી માફી માગી. પરંતુ ગાંધીજીને ગુસ્સો નહોતો. તેમણે માત્ર કહ્યું, “ભાઈઓ, આપણે જ્યારે કંઈક માણસ માટે કરીએ છીએ ત્યારે વિચારવું જોઈએ કે આપણું કામ તેમની આજે તો નથી બનતું ને? પાળખી આપીને તમે મને આરામ આપ્યો હોત, પણ ચારે માણસે તો મારો ભાર પુસ્તકો જ કર્યો હોત.”

આ પ્રસંગ પછી એમના અનેક સાથીઓએ પાલખી, ઘોડા, બળદગાડી કે કોઈ પણ સુવિધાનો ત્યાગ કર્યો. ઘણાં લોકો માટે એ નાનકડું પગલું હતું, પણ વિચારમાં મોટું પરિવર્તન લાવ્યું. આદર્શ નેતા એ જ છે, જે પોતાના વિચારોને પોતાના જીવનમાં ઉતારે.

આ પ્રસંગ આજે પણ કહે છે – મોટા હોઈએ કે નાના, મહેનતથી બીજાના ખભા પર ચડવાનું ટાળવું જોઈએ. આપણા હાથ, પગ, તકલીફ – બધું પોતાના માટે છે. જ્યારે આપણે બીજાની મહેનતનો અયોગ્ય લાભ લઈએ છીએ, ત્યારે સમજવું જોઈએ કે કદાચ ગાંધીબાપુ એવું કદી નહિ કરે.

આવી હતી ગાંધીજીની સાદગી – જેમાં પગપાળા ચાલવામાં જ સાચી મહેનત અને સાચું મહાત્મ્ય છુપાયેલું હતું.

આ પણ જરૂર વાંચો :જીવન ઘડતરના પ્રેરક પ્રસંગો

Conclusion

અમે આ બ્લોગ પોસ્ટ આર્ટિકલમાં ગાંધીજીના જીવન પ્રસંગો એટલે કે Gandhiji Na Jeevan Prasang અંગે સરળ અને પ્રેરણાત્મક માહિતી રજૂ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. અમારો હેતુ દરેક વાચકને સત્ય, અહિંસા અને નૈતિકતાના માર્ગ પર ચાલવાની પ્રેરણા આપવાનો છે. આશા છે કે તમને અમારું કાર્ય ગમ્યું હશે અને તમે પણ આ પ્રસંગો બાળકો અને મિત્રો સાથે શેર કરશો જેથી તેઓને પણ જીવનમાં પ્રેરણા મળી શકે.

આ સાથે, તમે અહીંથી ગુજરાતી છંદ, શબ્દસમૂહ માટે એક શબ્દ અને અન્ય સાહિત્યિક વિષયો વિશેની રસપ્રદ માહિતી પણ વાંચી શકો છો.

Disclaimer

આ લેખમાં આપેલી માહિતી માત્ર શૈક્ષણિક અને જાગૃતિના હેતુથી રજૂ કરવામાં આવી છે. લખાણમાં કોઈ ભાષાકીય ભૂલ કે ટાઇપિંગ ભૂલ રહી ગઈ હોય તો કૃપા કરીને કોમેન્ટ દ્વારા જણાવશો.