વસુધૈવ કુટુમ્બકમ નિબંધ
વસુધૈવ કુટુંબકમ આપણા ભારતીય સંસ્કૃતિનું મહત્વપૂર્ણ સૂત્ર છે. વેદોમાં લખાયેલા આ શબ્દોનો અર્થ છે – “આ સમગ્ર પૃથ્વી એક જ કુટુંબ છે.” આ વિચાર ખૂબ જ ઊંડો છે અને સમગ્ર માનવજાતને એકતામાં બંધવાનો સંદેશ આપે છે. આપણા પૂર્વજોએ હજારો વર્ષો પહેલા જ વિશ્વબંધુત્વનો આ અધિકાર આપ્યો હતો.
વસુધૈવ કુટુંબકમ નો ઉલ્લેખ મહા ઉપનિષદમાં મળે છે. આ સૂત્ર કહે છે કે આખું જગત એક કુટુંબ સમાન છે. ભલે ભૌગોલિક સીમાઓ, ભાષા, ધર્મ અને જાતિ અલગ હોય, પરંતુ અંતે દરેક મનુષ્યમાં આત્માનું 동일ત્વ છે. આથી આપણે બધાએ પરસ્પર પ્રેમ, સહકાર અને કરુણા રાખવી જોઈએ.
આ સૂત્રમાં ઘણો મોટો સંદેશ છુપાયેલો છે. જો આપણે વસુધૈવ કુટુંબકમને સાચા અર્થમાં સ્વીકારી લઈએ તો દુનિયામાં ક્યારેય યુદ્ધ, તોફાન કે દ્વેષ નહીં રહે. દરેક દેશ, જાતિ અને ધર્મના લોકો વચ્ચે ભાઈચારો અને મિત્રતા જળવાશે. આ વિચાર આજે પણ એટલો જ જરૂરી છે કારણ કે સમગ્ર વિશ્વ હિંસા, આતંકવાદ, લડાઈ અને લાલચથી પીડાઈ રહ્યું છે.
આપણા પ્રાચીન કાળમાં રાજાઓ, ઋષિ-મુનિઓ અને વિદ્વાનોએ વસુધૈવ કુટુંબકમના સિદ્ધાંતને જીવનમાં અમલ કર્યો હતો. જ્ઞાન, સાંસ્કૃતિક ધારો અને આધ્યાત્મિક મુલ્યો સૌને ખોલીને આપવામાં આવ્યા. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં મહેમાનને ભગવાન સમાન માનવામાં આવે છે – “અતિથિ દેવો ભવ:” પણ આ જ વિચારને આગળ વધારતો છે.
આધુનિક યુગમાં વૈશ્વિકીકરણ વધી રહ્યું છે. દેશો વચ્ચે વેપાર, ટેક્નોલોજી અને માહિતી વહેંચાણ વધ્યું છે. છતાં પણ માનવમાં ભેદભાવ, જાતિવાદ, પ્રાંતવાદ અને રંગભેદ ચાલુ છે. આવા સમયમાં વસુધૈવ કુટુંબકમની ભાવના દરેકના મનમાં હોવી જ જરૂરી છે.
વસુધૈવ કુટુંબકમ આપણને શીખવે છે કે આપણે માત્ર આપણા પરિવાર કે સમાજ માટે નહીં, પરંતુ સમગ્ર જગત માટે જવાબદાર છીએ. કુદરતનું સંરક્ષણ, પશુઓ અને પંખીઓ માટે કરુણા, વૃક્ષો માટે પ્રેમ – આ બધું આ સિદ્ધાંત સાથે જોડાયલું છે. જ્યારે આપણે આખું જગત પરિવાર સમાન માનીશું ત્યારે કુદરતનું શોષણ બંધ થશે.
આજે દુનિયા વૈજ્ઞાનિક પ્રગતિમાં ખૂબ આગળ વધી ગઈ છે, પણ આ સાથે માનવમુલ્યો જાળવવા વધુ જરૂરી છે. વસુધૈવ કુટુંબકમ આપણને ભલે અલગ ધર્મ, જાતિ, ભાષા અને દેશ હોય – છતાં આપણે માનવતા એકજ છે, એ ભાવના આપે છે.
અંતે કહી શકાય કે વસુધૈવ કુટુંબકમ માત્ર કોઈ પાઠ કે સૂત્ર નથી, પરંતુ જીવન જીવવાનો માર્ગ છે. આપણને આ મંત્રને જીવનમાં ઉતારીને જગતને સુંદર, શાંતિપૂર્ણ અને ભાઈચારા ભર્યું બનાવવું જોઈએ. જો આપણે બધા મળીને આ વિચારને આત્મસાત કરી લઈએ તો દુનિયામાં પ્રેમ અને સમાધાન સદા માટે રહી શકે.