વાઘ બારસ નિબંધ ગુજરાતી
વાઘ બારસ હિંદુ ધર્મમાં મનાવવામાં આવતો એક મહત્વપૂર્ણ તહેવાર છે, જે વિશેષ રૂપે પશુઓ સાથે જોડાયેલો છે. ખાસ કરીને ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને રાજસ્થાનમાં આ તહેવાર ખુબ જ શ્રદ્ધા અને ભક્તિભાવ સાથે ઉજવવામાં આવે છે. વાઘ બારસના દિવસે પશુધનને મહત્વ આપવામાં આવે છે અને ખાસ કરીને ગામડાઓમાં આ તહેવાર ખેડુતો માટે ખૂબ જ વિશેષ હોય છે. આમ તો વાઘ બારસનો અર્થ થાય છે વાઘ એટલે વાછરડો અને બારસ એટલે દ્વાદશી, એટલે કે કારતક માસના શુક્લ પક્ષની દ્વાદશી તિથીએ મનાવાતો તહેવાર.
વાઘ બારસ પાશુપાલન અને કૃષિજીવન સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે. આ તહેવારમાં ખાસ કરીને બળદ, ગાય, વાછરડા વગેરે પશુઓને સ્નાન કરાવવામાં આવે છે, તેમને સુંદર રીતે શણગારવામાં આવે છે અને તેમની પૂજા કરવામાં આવે છે. વાઘ બારસ પાછળનો મુખ્ય ઉદ્દેશ એવો છે કે આ પશુઓ આપણા જીવનમાં ખૂબ જ ઉપયોગી છે. ખેડૂતને ખેતરમાં કામ કરાવવામાં બળદ ખુબ જ સહાયક સાબિત થાય છે. તેથી પશુઓ માટે આ વિશેષ દિવસ નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યો છે. આ દિવસે ખાસ કરીને પશુઓને નવી પૂંછડી, રંગીન કાપડ, હાર અને રંગોળીથી શણગારવામાં આવે છે.
આ દિવસે લોકો પશુઓને તાજું ચારો, લીલા ઘાસ અને ખાસ ખોરાક અપાવે છે. કેટલીક જગ્યાએ પશુઓની મૂર્તિને પણ શણગારીને પૂજા કરવામાં આવે છે. ખેતીકામ સાથે જોડાયેલા લોકો માટે પશુઓ ભગવાન સમાન ગણાય છે કારણ કે તેમના મહેનત વગર ખેતી શક્ય નથી. ખાસ કરીને ગુજરાતમાં વાઘ બારસનો ખુબ જ ઉત્સાહથી ઉજવણી થાય છે. ગામડાઓમાં પશુઓની શ્રેણીઓ બનાવીને તેમને ગામભરમાં ફેરવવામાં આવે છે. કેટલાક વિસ્તારોમાં વાછરડા પર લાલ, પીળા રંગના ટીકા મુકવામાં આવે છે અને તેમની ભક્તિભાવથી આરતી ઉતારીને તેમની આસપાસ ફૂલો વરસાવવામાં આવે છે.
આ દિવસે ખાસ કરીને ઘરમાં પણ વિશેષ વ્યંજન બનાવવામાં આવે છે. દૂધ, દહી, ઘી વગેરેનો ઉપયોગ કરીને પ્રસાદ તૈયાર કરવામાં આવે છે. ખાસ કરીને ગૌમાતા માટે અલગથી પૂજન કરવામાં આવે છે. લોકો માનતા છે કે વાઘ બારસના દિવસે પશુઓને ખુશ રાખવાથી ઘરમાં સુખ, શાંતિ અને સમૃદ્ધિ રહે છે. ખેડૂતના જીવનમાં ગાય અને બળદને ભગવાન ગણવામાં આવે છે કારણ કે તેઓ જમીનને ખેડવામાં, વાવણીમાં અને પાકને ખેતરમાંથી ઘેર લાવવામાં મદદરૂપ થાય છે.
વાઘ બારસ પાછળ કેટલાક લોકકથાઓ પણ પ્રચલિત છે. કેટલાંક લોકો માનતા છે કે પ્રાચીન સમયમાં વાઘ નામનો રાજા હતો જેને તેના પ્રજાને સુખી રાખવા માટે પશુઓની પૂજા કરવાનું સૂચન મળ્યું હતું. ત્યારથી પશુઓને આ દિવસે પૂજવામાં આવે છે. બીજી માન્યતા અનુસાર દેવતાઓ પણ ગાયમાં વસે છે, તેથી ગાય અને વાછરડા માટે ખાસ પૂજન કરવામાં આવે છે.
આજના સમયમાં જ્યારે પશુઓનું મહત્વ લોકો ભૂલી રહ્યા છે ત્યારે વાઘ બારસ આપણને યાદ અપાવે છે કે પશુઓ વગર માનવ જીવન અધૂરૂં છે. જો પશુઓનું યોગ્ય રીતે જતન નહિ કરીએ તો ખેતી અને દૂધ ઉત્પાદન પર તેની સીધી અસર પડે છે. પશુધનથી આપણને દૂધ, દહી, છાસ, ઘી, ખાતર જેવી અનેક વસ્તુઓ મળે છે. તેથી આપણને વાઘ બારસ જેવા તહેવારોના દ્વારા પશુઓની સેવા અને તેમની જાળવણીનો સંદેશ મળે છે.
આ તહેવાર આપણને પ્રકૃતિ અને પશુ સાથેના સંબંધને મજબૂત બનાવે છે. બાળકોને પણ આ તહેવાર દ્વારા પશુઓ પ્રત્યે પ્રેમ, કરુણા અને જમાવટ શીખવા મળે છે. વાઘ બારસ માત્ર પર્વ નથી પરંતુ આપણા જીવન માટે જરૂરી સંસ્કાર છે કે જેમાં આપણે જે પ્રકૃતિ આપણને આપે છે તેના માટે આદર વ્યક્ત કરીએ.
આ દિવસે ઘણા લોકો પશુઓને નવા પાગા બાંધે છે, તેઓને હળા પરના સાધનો નવા કરે છે અને ખેતીકામ માટે તેમને તૈયાર કરે છે. આ રીતે વાઘ બારસ માત્ર ધાર્મિક નહીં પરંતુ વૈજ્ઞાનિક મહત્વ ધરાવે છે. પશુઓના સ્વાસ્થ્ય માટે પણ આ દિવસ મહત્વનો છે કારણ કે આ દિવસે તેમને સાફ કરવું, સુગંધિત ધૂપથી દૂર કરવું, તેમનો ચામડાનો કાયા યોગ્ય રીતે જોવા એ લોકો માટે જરૂરી બને છે.
અંતે એટલું જ કહું કે વાઘ બારસ આપણા જીવન સાથે પશુધનની મહત્તાને જાળવીને રાખે છે. પશુઓ પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરવા માટે અને તેમને પ્રેમથી સંભાળવા માટે વાઘ બારસ દરેક માણસે ઊજવવો જોઈએ. આવી પરંપરાઓ જ આપણને કુદરત સાથે જીવવા પ્રેરણા આપે છે.