સ્વામી વિવેકાનંદના બાળપણના ત્રણ પ્રસંગો

શું તમે સ્વામી વિવેકાનંદના બાળપણના ત્રણ પ્રસંગો જાણવા માંગો છો? તો તમે બિલકુલ સાચા સ્થાને આવ્યા છો!

આ આર્ટિકલમાં અમે સ્વામી વિવેકાનંદના બાળપણના ત્રણ રસપ્રદ અને પ્રેરણાદાયી પ્રસંગો રજૂ કર્યા છે, જેનાથી તેમની જિજ્ઞાસા, નિર્ભયતા અને આધ્યાત્મિક ચેતના વિશે સરળ રીતે સમજ મળે છે.

સ્વામી વિવેકાનંદના બાળપણના ત્રણ પ્રસંગો

“શું તમે ઈશ્વરને જોયા છે?” – આધ્યાત્મિક જિજ્ઞાસાની શરૂઆત

નરેણ્ડ્રનાથ દત્ત બાળપણથી જ આસપાસના ધર્મ અને જીવન વિષેની બાબતો વિષે અત્યંત જિજ્ઞાસુ હતા. તેમના પિતા વિશ્વનાથ દત્ત પ્રગતિશીલ વિચારધારાવાળા વકીલ હતા, જ્યારે માતા ભુવનેશ્વરીદેવી ભક્તિ અને સંસ્કારોથી ભરપૂર સ્ત્રી હતી. માતાની શાળાગત ભાષા અને ભક્તિમય વાતાવરણ નરેણ્ડ્રના વ્યક્તિત્વમાં ઊંડો અસરક રહેલો.

બાળપણમાં જ્યારે બીજી બાલકડી રમતો અને રમકડાંમાં મગ્ન રહેતા, ત્યારે નરેણ્ડ્ર મોટા પ્રશ્નો પૂછતા, જેમ કે: “ઈશ્વર છે કે નહિ?”, “મરણ પછી શું થાય છે?”, “ભગવાનને જોઈ શકાય છે?”

તેમના બાળમિત્રો હમણાં જવાબ આપતા નથી, અને મોટા ભાગના ધર્મગુરૂઓ પણ એમના પ્રશ્નોથી બેબાકળા થઈ જતા.

એક દિવસ તેમણે પોતાના પિતાને પૂછ્યું: “પપ્પા, તમે ભણેલા છો. તો શું તમે ઈશ્વરને જોયા છે?”

પિતાએ જવાબ આપ્યો: “ઈશ્વરને અનુભવ કરી શકાય છે, પણ જોવો એ મોટું સાધન જોઈએ.”

આ ઉત્તરથી નરેણ્ડ્ર સંતોષાતા નથી. એમના મનમાં એક જ પ્રશ્ન સતત ગૂંજતો રહ્યો – “શું કોઈએ સાચે સાચો ઈશ્વર જોયો છે?”

નરેણ્ડ્રને પાછળથી એક સંત વિશે ખબર પડી – રામકૃષ્ણ પરમહંસ. તેઓ દક્ષિણેશ્વર મંદિર ખાતે રહેતા હતા. નરેણ્ડ્ર જ્યારે પહેલીવાર તેમના પાસે ગયા ત્યારે એ જ પ્રશ્ન પુછ્યો:
“શું તમે ઈશ્વરને જોયા છે?”

રામકૃષ્ણ પરમહંસ એ પોતાનો હાથ તેમના ઉપર મૂકી કહ્યું:
“હા, મેં ઈશ્વરને જોઈ છે – તેટલી સ્પષ્ટતાથી જેટલી સ્પષ્ટતાથી હું તને જોઈ રહ્યો છું. હું દરરોજ તેમને જુએ છું, વાતો કરું છું.”

આ ઉત્તરથી નરેણ્ડ્ર આખો હચમચી ગયા. આ ઉત્તર માત્ર વિચાર નથી હતો, એ અનુભવથી ભરેલો હતો. એ દીનથી નરેણ્ડ્રએ નક્કી કર્યું કે તેઓ તેમની પાસે અભ્યાસ કરશે. એ પ્રસંગ એમના જીવનનો વળાંક બની રહ્યો – જ્યાંથી આત્માનુભવનું યાત્રા શરૂ થઈ.

આ પણ જરૂર વાંચો : ગાંધીજીના જીવન પ્રસંગો

ભયનો સામનો – આત્મવિશ્વાસનો પાઠ

એક દિવસ નરેણ્ડ્ર પોતાના કેટલાક મિત્રો સાથે એક બગીચામાંથી ઘેર જતા હતા. રસ્તામાં ઘણી મોટી કૂતરાઓનો ટોળો સામેથી ધસી આવ્યો. બધાએ ભયથી ભાગવાનું શરૂ કર્યું. નરેણ્ડ્ર પણ પ્રારંભે મિત્રો સાથે ભાગ્યા, પણ કૂતરાઓની ઝડપ અને ભસાટથી તેઓ વધુ ગભરાઈ ગયા.

એટલામાં પાદરમાં બેઠેલા એક વૃદ્ધ બાપુએ દૂરથી ચીસ પાડી:

“Why are you running? Stand still! Face them!”

નરેણ્ડ્ર અટકી ગયા. તેમણે ફરી વળીને કૂતરાઓ તરફ જુએ અને શાંતિથી ઊભા રહ્યા. આશ્ચર્યની વાત એ હતી કે કૂતરાઓ થોડા સમય સુધી ભસ્યા પછી અટકી ગયા અને જતાં રહ્યા.

પછી નરેણ્ડ્રએ વૃદ્ધ બાપુને પુછ્યું:
“તમે કેવી રીતે જાણ્યું કે ઊભા રહી જવું જોઈએ?”

તેઓએ સ્મિત કરીને જવાબ આપ્યો:
“જ્યારે તમે ડરો છો ત્યારે પ્રાણી વધુ આક્રમક થાય છે. પણ જ્યારે તમે સ્થિર ઊભા રહો છો, ત્યારે તે તમારી અંદરની હિંમતની ઓળખ કરે છે.”

આ પ્રસંગ નરેણ્ડ્રના જીવનમાં મહત્વપૂર્ણ હતો. તેમણે શીખ્યું કે ભયથી પીછેહઠ ન કરવી જોઈએ, પણ તેને આંખમાં આંખ નાખીને જોવા જોઈએ. એ બાળકમનના અંતરમાં બેસી ગયું.

પછીના જીવનમાં જ્યારે વિવેકાનંદ આફ્રિકાથી અમેરિકાની મુસાફરી દરમિયાન અનેક આંધળા વિરોધનો સામનો કર્યો, ત્યારે આ આત્મવિશ્વાસ એને થોભવા દેતો ન હતો.

આ પણ જરૂર વાંચો : શિક્ષણ પ્રેરક પ્રસંગો

નાની વયે સહાનુભૂતિ – દાસી માટે નીચું થવું

નરેણ્ડ્ર એક વખત પોતાના ઘરમાં એક દાસી માટે ગિલાસમાંથી પાણી પીવાના કારણે ગુસ્સે થઈ ગયા હતા. આ ઘટના તેમને બાળપણમાં એક શિક્ષક તરીકે માથે પડી. દાસી ગરીબ હોવાને લીધે મોટાભાગના લોકો તેના સંપર્કથી પણ બચતા.

નરેણ્ડ્રએ માને કહ્યું: “મા, તે ગંદી છે, ગરીબ છે. એનું પાણી હું કેમ પીઊ?”

માતાએ કહ્યું:
“નરેણ્ડ્ર, ગરીબી એ રોગ નથી. તું ઈશ્વરને શોધવા ઈચ્છે છે ને? તો એ તારા અંદર દાસી તરીકે આવ્યો છે.”

આ જવાબથી નરેણ્ડ્ર સ્તબ્ધ થઈ ગયા. એ પ્રસંગે તેમને સમજાયું કે માનવતાનું પ્રથમ પગથિયું સહાનુભૂતિ છે – જ્યાં તું બીજાને તારા જેવો સમજીએ છે.

તેમના મનમાં એ સમયે જ બીજાની પીડા સમજવાની સંવેદના વિકસવા લાગી. એ જ કારણ છે કે મોટા થઈને જ્યારે તેઓ આઈરલેન્ડ, અમેરિકા કે બેલુરમાં ઉદભવેલા દયાનિષ્ઠ ઉપદેશ આપતા, ત્યારે એ બાળકમનથી જ ઊગેલો ભાવ હતો.

ઈશ્વર વિશેનો પ્રશ્ન – આત્મજિજ્ઞાસાનું બીજ

નરેણ્ડ્રનાથ દત્ત (સ્વામી વિવેકાનંદ) બાળપણથી જ ચિંતનશીલ અને આત્મજિજ્ઞાસુ હતા. સામાન્ય બાળકો જેમ રમતા-કૂદતા રહે, તેમ તેઓ પણ રમતા, પણ તેમની જિજ્ઞાસા અન્યથા હતી. ધર્મ અને આત્મા વિશેના પ્રશ્નો તેમને ઘણાં નાનપણથી વિચારતા કરતાં. એક દિવસ તેમણે પોતાના પિતાને સીધો પ્રશ્ન કર્યો:
“પપ્પા, શું તમે કદી ઈશ્વરને જોયા છે?”

પિતાએ ઉત્તર આપ્યો: “ઈશ્વરને સમજવો શક્ય છે, પણ તેને જોઈ શકાય તેવું સાધન જોઈએ.”
આ ઉત્તર નરેણ્ડ્રને સંતોષકારક લાગ્યો નહીં.

તેઓ જુદાં જુદાં સાધુ સંતો પાસે જઈ આ જ પ્રશ્ન પુછતા, પણ કોઇનું પણ ઉત્તર તેમને સંતોષ આપતું નહોતું. તેમણે એક દિવસ દક્ષિણેશ્વરના રામકૃષ્ણ પરમહંસ વિશે સાંભળ્યું અને ત્યાં ગયા. પહોંચતાં જ પોતાનું મૂળ પ્રશ્ન પુછ્યું:
“શું તમે ઈશ્વરને જોયા છે?”

રામકૃષ્ણ પરમહંસે એમની આંખમાં આંખ નાખી શાંતિથી જવાબ આપ્યો:
“હા, મેં ઈશ્વરને જોઈ છે – તેટલી સ્પષ્ટતા થી જેટલી તને જોઈ રહ્યો છું. હું દરરોજ એમને અનુભવું છું.”

આ જવાબે નરેણ્ડ્ર હચમચી ગયા. તેઓ કોઈ જ્ઞાનપઠ નથી આપતા હતા – તે તેમના અનુભવે કહેલું હતું. એ ઘટના નરેણ્ડ્રના જીવનનો વળાંક બની. એમને જીવનનો હેતુ મળ્યો – ઈશ્વરની અનુભૂતિ મેળવવી. એ જ ભાવ આગળ જઇને તેમને સ્વામી વિવેકાનંદ બનાવે છે.

ભયનો સામનો – અંદરથી ઊગતો આત્મવિશ્વાસ

નરેણ્ડ્ર એક વખત મિત્રો સાથે બગીચામાંથી ઘેર જઈ રહ્યા હતા. રસ્તામાં ઘણાં કૂતરાંએ એમને ઘેરી લીધા. કૂતરાં ઉચાટથી ભસતાં હતાં અને બધાં બાળકો ઘભરાઈને ભાગવા લાગ્યાં. નરેણ્ડ્ર પણ શરૂઆતમાં ભાગ્યા, પરંતુ પાછળથી એમણે ઉભા રહી વિચાર કર્યો – “ભયથી ભાગવાથી શું હું બચી જઈશ?”

એક વૃદ્ધ માણસે ચીસ પાડી, “દોડશો નહીં, ઊભા રહો!”

નરેણ્ડ્ર તરત જ ઊભા રહ્યા અને આંખમાં આંખ નાખીને કૂતરાં તરફ જોઈ રહ્યા. થોડી ક્ષણોમાં કૂતરાં શાંત થઈ ગયા અને ચાલ્યા ગયા.

એ પ્રસંગે નરેણ્ડ્રના બાળમનમાં એક ઊંડું પાઠ લખાઈ ગયો:
“ડરાવો નહીં, ભયનો સામનો કરો.”

એ આત્મવિશ્વાસ પછી સ્વામી વિવેકાનંદના પ્રવચનો અને વિશ્વસર્જનના પ્રયાસોમાં પ્રતિબિંબિત થયો. ભય સામે ઊભા રહેવાનું શીખવું એ જીવનનો એક અત્યંત મહત્વપૂર્ણ મૂલ્ય છે – જે તેમણે બાળપણમાં જ આત્મસાત કર્યું.

મજૂર બાળકની સહાય – માનવતાનું બીજ

એક દિવસ નરેણ્ડ્ર રસ્તે જતાં એક નાનકડું બાળકોનું ટોળું જોઈ રહ્યાં હતા. ટોળામાં એક ગરીબ બાળક તેના ઘાયલ હાથ સાથે ઊભું હતું અને રડી રહ્યો હતો. કોઈ પણ રસ્તે જતા લોકોએ તેની તરફ ધ્યાન ન આપ્યું.

નરેણ્ડ્ર તરત દોડી ગયો. પોતાની સ્કૂલ બેગમાંથી કાપડ કાઢીને તે બાળકના ઘા પર પટ્ટી બાંધવા લાગ્યા. બાળક ડરી ગયો હતો, પણ નરેણ્ડ્રના નેક હાવભાવ જોઈ શાંત થયો. પછી નરેણ્ડ્ર તેને પાણી પીવડાવ્યું અને તેની સાથે થોડું ચાલીને ઘેર પહોંચાડ્યો.

જ્યારે પછીએ સ્કૂલે મોડા પહોંચ્યા, ત્યારે શિક્ષકે કારણ પુછ્યું. નરેણ્ડ્રે બધું જણાવ્યું. શિક્ષકે તેમને શાબાશી આપી અને કહ્યું:
“માનવસેવા એજ ઈશ્વરસેવા છે.”

એ ઘટના નરેણ્ડ્રના મનમાં ઊંડે બેસી ગઈ. બાળકમનથી જ તેમણે શીખી લીધું કે સાચું જીવન તે છે જેમાં બીજાની પીડા આપણા માટે મર્યાદા ન બને, પણ તક બને.

પથ્થર પર બેઠેલું બાળવું – કરુણાથી ભરેલું હ્રદય

નરેણ્ડ્રનાથ એક દિવસ પોતાની માતા ભુવનેશ્વરીદેવી સાથે મંદિર જઈ રહ્યા હતા. રસ્તામાં તેમણે જોયું કે એક નાનકડું બાળવું ફૂટપાથ પર ઊંઘ્યું હતું, તેના નીચે કઠણ પથ્થરો હતાં અને કપડાં ફાટેલા હતાં. તેનું શરીર ધૂળથી ઢાંકાઈ ગયેલું હતું. ઘણાં લોકો તેની પાસે થી પસાર થઈ ગયા પણ કોઈએ ધ્યાન ન આપ્યું.

નરેણ્ડ્ર માતાને રોકીને કહ્યુ, “માતાજી, આ બાળક તો ઠંડામાં પથ્થર પર ઊંઘી રહ્યો છે. એને દુઃખ થતું હશે ને?” માતાએ જવાબ આપ્યો, “હા બેટા, પણ બધા પોતાના કામમાં વ્યસ્ત હોય છે.”

નરેણ્ડ્ર પાસે જે નાનો ધાબળો હતો, તે તત્કાળ કાઢી અને બાળક પર પાંઘી દીધો. પછી માતા પાસે વિનંતી કરીને એમણે મીઠાઈ લઇ અને બાળવીને આપી. નરેણ્ડ્રના આ હાવભાવથી માતા પણ ભાવુક થઈ ગઈ. તેમણે નરેણ્ડ્રને ચુંબન કરીને કહ્યું: “મારો પુત્ર તો સાચો માનવી બનશે.”

આ ઘટના નરેણ્ડ્રના જીવનમાં સંવેદનાનું બીજ રોપી ગઈ. એમના જીવનભરના “મનુષ્ય સેવા એજ ઈશ્વર સેવા” ના મૂળ તત્વો આવી ઘટનાઓમાંથી જ ઊભરાયા.

ગુસ્સાની અસર – આત્મનિયંત્રણનું પાઠ

એક દિવસ નરેણ્ડ્ર તેમના મિત્રો સાથે રમતા હતા. રમતમાં કોઈ મિત્રએ કોઈ વાતમાં તેમનો અપમાન કર્યો, જેનાથી નરેણ્ડ્ર ખૂબ ગુસ્સે થઈ ગયા. ગુસ્સેમાં તેમણે મિત્ર પર ચીસ પાડી અને બોલી પડ્યા. મિત્ર રડી ગયો અને ભયભીત થઈ ગયો.

સાંજ વખતે નરેણ્ડ્ર ઘેર આવ્યા ત્યારે માતાએ એમને પૂછ્યું કે કેમ મન ગભરાયું છે. તેમણે માથું ઝુકાવ્યું અને વાત કહી. માતાએ કહ્યું, “બેટા, ગુસ્સો એવો છે જે સાવ અંધ બનાવે છે. જ્યાં પ્રેમ અને સમજણથી વાત કરી શકાય ત્યાં ગુસ્સો ન કરો. ગુસ્સાથી સંબંધો તૂટી જાય.”

આ વાત નરેણ્ડ્રના દિલમાં ગઇ. તેમણે બીજા દિવસથી જ ગુસ્સાને નિયંત્રિત કરવાનો પ્રયાસ શરૂ કર્યો. દયાળુતા અને ક્ષમાશીલતાને જીવનનું માર્ગદર્શન બનાવ્યું.

આજના યુગમાં જ્યાં ગુસ્સો અને અસહિષ્ણુતા વધી રહી છે, ત્યાં વિવેકાનંદ જેવા વ્યક્તિત્વમાંથી આત્મનિયંત્રણ શીખવાનો પહેલો પાઠ મળી શકે છે.

માતાનું સ્મારક પ્રવચન – નારી શ્રદ્ધાનું બોધ

એક વખત નરેણ્ડ્ર માતા સાથે એક મંદિરમાં ગયા હતા. મંદિરમાં ભક્તો માઈના સમૂહ સામે મસ્તક નમાવતાં હતાં. નરેણ્ડ્રે પૂછ્યું, “માતાજી, લોકો સ્ત્રીના રૂપમાં મંદિરમાં આ રીતે નમસ્કાર કેમ કરે છે?”

માતાએ સમજાવ્યું, “દીકરી, એ સ્ત્રી નહિ, શક્તિનું સ્વરૂપ છે. મા એ માત્ર જન્મદાત્રી નથી, પરંતુ સમગ્ર વિશ્વને ઊર્જા આપનારી શક્તિ છે. તે સેવા કરે છે, ત્યાગ કરે છે, પોષણ કરે છે – એટલે માતાને દેવીતુલ્ય માનવામાં આવે છે.”

એ સાંભળીને નરેણ્ડ્રની આંખો ખૂલી ગઈ. માતાને તેમણે મનમાં દેવીતુલ્ય સ્થાન આપ્યું.

આ સંસ્કાર તેમનાં જીવનભર દેખાતા રહ્યા. પછી જ તેઓ “માતૃત્વ” અને “નારી શક્તિ” ના મોટાં સમર્થક બન્યા. એમના પ્રભાશનમાં નારી માટે સમ્માન અને શક્તિનું વિઝન એમના બાળપણના સંસ્કારોથી જ ઉજાગર થાય છે.

આ પણ જરૂર વાંચો : સ્વામી વિવેકાનંદ જીવન પ્રસંગો

Conclusion

અમે આ બ્લોગ પોસ્ટ આર્ટિકલમાં સ્વામી વિવેકાનંદના બાળપણના ત્રણ પ્રસંગો અંગે સરળ અને પ્રેરણાદાયી માહિતી રજૂ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. અમારો હેતુ દરેક વાચકને સ્વામીજીના વ્યક્તિત્વ, તેમના ધૈર્ય અને બાળપણથી જ રહેલી આધ્યાત્મિકતા વિશે પ્રેરણા આપવાનો છે. આશા છે કે તમને અમારું કાર્ય ગમ્યું હશે અને તમે પણ આ માહિતી બાળકો અને મિત્રો સાથે શેર કરશો જેથી તેઓને પણ જીવનમાં પ્રેરણા મળી શકે.

આવી રીતે જોડાયેલા રહો અમારી સાથે અને સાથ સહકાર આપતા રહો એ બદલ ખુબ ખુબ આભાર. Thank You!

Disclaimer

આ લેખમાં આપેલી માહિતી માત્ર શૈક્ષણિક અને જાગૃતિના હેતુથી રજૂ કરવામાં આવી છે. લખાણમાં કોઈ ભાષાકીય ભૂલ કે ટાઇપિંગ ભૂલ રહી ગઈ હોય તો કૃપા કરીને કોમેન્ટ દ્વારા જણાવશો.