પાણીનું મહત્વ નિબંધ ગુજરાતી
પાણી આપણા જીવનનું મૂળ આધાર સ્તંભ છે. જગતમાં કેટલાય પ્રાકૃતિક સ્ત્રોતો છે, પરંતુ પાણી વિના જીવનની કલ્પના શક્ય નથી. માણસ, પશુ, પક્ષી, વૃક્ષો, પાંદડા, ખેતરો – દરેક માટે પાણી જીવન સમાન છે. પાણી વગર જીવે તેવું કોઈ પ્રાણી કે છોડ નથી. આથી કહેવાય છે કે “પાણી છે તો જીવન છે”.
જ્યાં પાણીની આવક સારી છે ત્યાં હરિયાળી છે, ખેતી ફલે છે, પશુ-પક્ષીઓ સુખી છે. પણ જ્યાં પાણી નથી ત્યાં વેરાન વસ્તી, સૂકા ખેતરો અને દુખી જનસમુદાય જોવા મળે છે. આપણી પૃથ્વીનું લગભગ ૭૧ ટકા હિસ્સો પાણીથી ઢંકાયેલો છે, પરંતુ તેમાંનું માત્ર ૩ ટકા જ પીવાનુકુળ છે. બાકીના દરિયા અને મહાસાગરના ખારા પાણી પીવાના કે ખેતીમાં વપરાશયોગ્ય નથી.
આજના સમયમાં પાણીનું મહત્વ વધારે ઊંડું બની ગયું છે. વસ્તી વધી રહી છે, ઉદ્યોગો વધી રહ્યા છે, શહેરો વિસ્તાર પામી રહ્યા છે. પાણીનો વપરાશ દિવસેને દિવસે વધી રહ્યો છે, પરંતુ પાણી બચાવવાની વિચારણા ઓછા લોકો કરે છે. પરિણામે ઘણા ગામડા, શહેરો ઉનાળામાં પાણી માટે તરસે છે. ઘણા વિસ્તારમાં પાણી માટે લોકો કિલોમીટર્સ દૂર જવાનું પડે છે.
અત્યારે ઘણાં ડેમો, તળાવો, વાવ, બોરવેલ, નદી-તળાવો આપણા પાણીના સ્ત્રોત છે. પરંતુ ખરેખર આપણું નિર્ભરતા વરસાદ પર જ વધુ છે. વરસાદ ઓછો પડે તો પાણીનો સંકટ ઊભો થાય છે. વરસાદનું પાણી બચાવવું, ધરતીમાં સંગ્રહવું અને યોગ્ય રીતે ઉપયોગ કરવું – આ ખૂબ જ જરૂરી છે.
પાણીનો અપવ્યય અટકાવવો આપણા દરેકની જવાબદારી છે. ઘણા ઘરે, સ્કૂલમાં કે ઓફિસમાં નળ ખોલી રાખવામાં આવે છે. બિનજરૂરી રીતે કાર-બાઈક ધોવામાં અનેક લીટર પાણી વપરાય છે. ખેડૂતો પણ ઘણી વાર વધુ પાણી વાપરે છે. એ માટે સૂક્ષ્મ સિંચાઈ પદ્ધતિ, ટપક સિંચાઈ, વરસાદનું પાણી સંગ્રહણ જેવા ઉપાયો અપનાવવું જોઈએ.
પાણી બચાવવાની કેટલીક રીતો:
- નળનો ઉપયોગ કર્યા પછી બંધ કરી દેવું.
- ઓછી જળક્ષમ ખેતી પદ્ધતિ અપનાવવી.
- વરસાદનું પાણી તળાવો, કૂવા, વાવમાં સંગ્રહવું.
- ટપક સિંચાઈ અને સ્પ્રિંકલર પદ્ધતિથી ખેતી કરવી.
- ઘર, સ્કૂલ, કચેરીઓમાં પાણીના ઉપયોગમાં બચત રાખવી.
- વૃક્ષો લગાવવા અને વનબંધારણમાં મદદરૂપ થવું.
પાણીનું મહત્વ માત્ર પીવાના માટે નથી. ઘરેલું કામ, કારખાનાં, વીજ ઉત્પાદન, ખેતી – દરેક ક્ષેત્રમાં પાણી જરૂરી છે. પાણી વગર પાક નહીં થાય, પશુઓ પ્યાસે મરશે, ઉદ્યોગો બંધ પડી જશે. દરેક ક્ષેત્રે પાણીનો ઉપયોગ યોગ્ય રીતે અને સમજદારીથી કરવો જરૂરી છે.
અમે વારંવાર “જળસંચય” વિશે સાંભળીએ છીએ. એનો અર્થ જ છે – વરસાદનું પાણી જમીનમાં જાળવવું, નવા તળાવો ખોદવા, જૂના તળાવોનું જતન કરવું. ગામડામાં હળાવ, કૂવા, વાવ, તળાવ આપણા પરંપરાગત જળસ્રોતો છે. તે માત્ર પાણી આપે છે એટલું નહીં, પણ ધરતીનું પાણીનું સ્તર પણ જાળવે છે.
અત્યારે ઘણા NGO અને સરકારે પણ “સેવ વોટર” કે “જળ બચાવ” અભિયાન ચલાવી રહ્યાં છે. આપણા બાળકોને પણ બાળકો સુધી જ નહીં, બધાને પાણીનું સાચું મહત્વ સમજાવવું જોઈએ. સ્કૂલોમાં જળસંચયની પ્રથા શીખવવી જોઈએ જેથી ભવિષ્યમાં પાણી માટે તરસ ન રહે.
આપણે પાણી બચાવશું તો જ આપણું ભવિષ્ય સલામત રહેશે. નદીઓ, તળાવો, કૂવા સ્વચ્છ રાખવા, કેમિકલ છોડવાથી બચાવવું પણ આપણા જ ફાયદાનું છે. પાણી વગર જીવન નહીં, પાણી સાથે જ જીવન આગળ વધી શકે છે.
અંતે એટલું જ કહું કે પાણીનું સાચું મહત્વ સમજવું આપણા માટે ખૂબ જ જરૂરી છે. રોજબરોજની જિંદગીમાં થોડો બદલાવ કરી શકાય તો ઘણું પાણી બચાવી શકાય. આપણે કહીએ છીએ “પાણી છે તો આવતીકાલ છે” – એ સાચું છે. આવતી પેઢીઓ તરસી ન પડે, એ માટે આપણે આજે જ પાણીનું મહત્વ સમજવું, બચાવવું અને સાચવવું જરૂરી છે.