મહેનત વાર્તા
મહેનત ની વાર્તા — રાજકુમારી સેતુ
એક સમયની વાત છે. ઉત્તર ગુજરાતમાં આવેલા મેદાનોમાં વસેલું એક સુંદર રાજ્ય હતું — તેનું નામ હતું ચંદ્રકુંજ. ચંદ્રકુંજ રાજ્ય પોષક જમીન, મોટા વાવેલા ખેતરો અને સરળજીવન માટે જાણીતું હતું. રાજ્યના રાજા મહારાજા સુયોધનસિંહ ઘણાં મહેનતી અને ન્યાયી હતા. તેમની પાસે એક જ દિકરી હતી — નામ હતું રાજકુમારી સેતુ.
સેતુનું બાળપણ મહેલમાં નાજુક પાલનમાં પસાર થયું, પરંતુ એને હંમેશા લાગતું કે મહેલના આરામથી વધારે મહેનતનું મહત્વ છે. સેતુને બાળપણથી જ ખેતી-વાડીનું કામ, જમીનમાં ફાવડો પાડવું, વાવણી કરવી, પશુઓને ચારો આપવો — આ બધું ઘણું રસ પાડતું.
એક વખત રાજ્યમાં ભારે સુકા પડ્યા. વરસાદના મુખે વાદળો પણ પાછા ફરતા. નદીઓમાં પાણી ઓછું, તળાવો સુકાઈ ગયા. ખેડૂતોનાં ખેતરો બેરણ થઈ ગયા. લોકો રાજાને કહેવા લાગ્યા કે “મહારાજ! હવે શું કરવું?”
રાજાએ પોતાની દીકરી સેતુ સાથે ચર્ચા કરી. સેતુએ કહ્યું: “પિતાશ્રી, મહેલમાં બેઠા રહીને કોઈ ઉકેલ નહીં મળે. આપણે પ્રજાને સમજાવવું પડશે કે મહેનત છોડવાથી જ પાણી મળે છે એવી વાત ખોટી છે — આપણે મહેનત doubled કરીશું, પાણી બચાવવાનું કાર્ય શરૂ કરીશું.”
સેતુએ રાજ્યના યુવાનોને એકઠા કર્યા. દરરોજ સવારે પોતે તળાવ પાસે જઈને લોકો સાથે કૂવો ખોદતી, નવા તળાવ બનાવવાની યોજના કરી. લોકોએ જોયું કે તેમની રાજકુમારી પોતાના હાથથી માટી ખોદે છે, પાણી ઉપાડે છે — તો સૌને જાગૃતિ આવી.
સેતુએ કહ્યું: “મહેનત વગર કોઈ વાવણી નહિ ફલે. મહેનત એ ભગવાન છે. આપણે જ મેદાનમાં પાણી માટે નાના ચેકડેમ બનાવીશું, વરસાદી પાણી સંગ્રહશું, ખેતરોમાં પાઈપલાઈન લાવશું.”
ચાર મહિના સુધી સેતુએ પોતાની આરામદાયક મહેલ છોડીને ખેતરોમાં વિતાવ્યા. તેણે ખેડૂત સ્ત્રીઓને પણ પ્રેરણા આપી — “તમે તમારા ઘરઆંગણમાં જ શાકભાજી ઉગાડો, ઓશાધી છોડ ઉછેરો.”
હળવે હળવે વરસાદ આવ્યો પણ લોકોના મહેનતથી જ તળાવો ભરાયા. ખેતરો ફરી લીલા થયા. લોકોમાં મહેનત માટે પ્રેમ ઊભો થયો. સૌને સમજાયું કે ખાલી કુદરત પર નહિ, પોતે મહેનત કરીશું તો કશુંક મળે.
રાજા સુયોધનસિંહ ને પોતાની દીકરી પર ગર્વ થયો. પ્રજાએ રાજકુમારી સેતુને ‘મહેનતની દેવી’ કહ્વાની શરુઆત કરી.
આ રીતે મહેનતથી રાજકુમારી સેતુએ રાજ્યને સુકાથી બચાવ્યું. મહેનતનો મહિમા ક્યાંય ફોકટ નથી જતો — એ સેતુએ આખા ચંદ્રકુંજને શીખવાડ્યું. 🌾✨💪
રાજકુમારી સુમિતિ ની વાર્તા
એક વારનાં સમયની વાત છે. પશ્ચિમ ભારતના વિશાળ પર્વતક્ષેત્રમાં વસેલું એક સુંદર રાજ્ય હતું — તેનું નામ હતું સુહાગપુર. આ રાજ્ય પહાડો, ઝરનાઓ, ઘાઘરા જંગલો અને કલરવ કરતી નદીઓ માટે જાણીતું હતું. સુહાગપુરનો રાજ પરિવાર વંશ પરંપરાથી પ્રજાની સેવામાં જોતો રહ્યો હતો. રાજ્યના રાજા મહારાજા સમાગ્રસિંહ ખૂબ જ ન્યાયી, સમજદાર અને દયાળુ રાજા ગણાતા. તેમની પાસે એક જ દીકરી હતી — તેનું નામ હતું રાજકુમારી સુમિતિ.
સુમિતિ બાળપણથી જ અસાધારણ હતી. તેના જન્મ સમયે મહેલમાં મોટા મહંતો અને બ્રાહ્મણો બોલાવવામાં આવ્યા. કહેવાતું કે સુમિતિનો જન્મ એક ખાસ તારા હેઠળ થયો છે, જેને કારણે તે પોતાના જીવનથી સમગ્ર રાજ્યને આશીર્વાદરૂપ બની રહેશે. આ વાત ઘણીવાર મહેલમાં પડઘાતી — પણ સુમિતિને આ બધામાં કોઈ મોહ ન હતો. તેને મહેલના ભવ્ય ભોજન, ભવ્ય આભૂષણો કરતાં પણ પ્રજાની સાથે બેઠાં રહેવું વધુ ગમતું.
સુમિતિને બાળપણથી જ વિવિધ શિક્ષકો પાસેથી જ્ઞાન મળ્યું. તેણે વેદ-પુરાણ, નીતિશાસ્ત્ર, આયોગ્ય અને આયુર્વેદ શીખ્યો. તે પોતાની વયના યુવાનોમાં સૌથી બુદ્ધિશાળી ગણાતી. જ્યારે અન્ય રાજકુમારીઓ મહેલના તાળા સુધી જ રહીને નૃત્ય-સંગીતમાં મશગુલ રહેતી, ત્યારે સુમિતિ મહેલની દીવાલો વટાવીને ગામોમાં છુપાઇને લોકોની સાથે રહેતી. ક્યારેક તે પોતે ગમે ત્યારે પ્રજામાં જઈને બાળાઓને પాఠો ભણાવતી, સ્ત્રીઓને સ્વચ્છતા અને આયુર્વેદ શીખવતી.
રાજા સમાગ્રસિંહને પોતાની દીકરીની આ ખમિરિતા અને દયાળુતા ગમી પણ તેમને છલકતો ડર હતો — “મારી દીકરી સાચી છે, પણ દુનિયા સાત્વિક નથી.”
એક વર્ષે રાજ્યમાં ભારે દુષ્કાળ પડ્યો. પાંચ મહિના સુધી એક ટીપું વરસાદ નહિં પડ્યો. નદીઓ સૂકાઈ ગઈ, ખેતરો બેરણ થઈ ગયા. પશુઓ માટે ચારો મળતો નહિં. લોકોના ચહેરા મલિન થઈ ગયા. મજૂરો રોજગારી ગુમાવી બેઠા. મહિલાઓ પાસે ઘરમાં અનાજ નહિ, બાળકો ભૂખ્યાં. રાજા સમાગ્રસિંહે અનેક જગ્યાએથી મદદ મંગાવી, પણ મુસાફરીના માર્ગ પણ સૂકાઈ ગયાં હતા.
આ સંજોગોમાં મહેલમાં રાજવિદ્યાલયમાં ચર્ચા ચાલી રહી હતી કે શું કરવું. કોઈ કહે — મહેનગરમાં ભૂખમરામાં અનાજ વેચવું, કોઈ કહે — મજૂરોને લોઢું કામ આપવું. પરંતુ સુમિતિ ચૂપચાપ બેઠી રહી. પછી ધીમે થી ઊભી રહી ને બોલી — “પિતાશ્રી, તમારી આજ્ઞા હોય તો એક વિચાર રજૂ કરું?”
રાજાએ આંખે વ્હાલથી કહ્યું — “બોલ મારી દીકરી, તારો વિચાર અમને માર્ગ બતાવશે.”
સુમિતિએ કહ્યું — “મહારાજ, દુષ્કાળ છે એટલે પાણી અને અનાજ બંને પ્રાથમિક જરૂરી છે. પરંતુ લોકોને હવે એમ સમજવું પડશે કે પાણીનું સંગ્રહણ અને જમીનનું સુધારણ કરવું જ પડશે. હું ગમે ત્યાં જઈને પ્રજાને સમજાવું છું કે તેઓ ફરી પાણી માટે નાના તળાવો, કૂવા, વરસાદી પાણીનો ઉપયોગ શીખે.”
મહેલના કેટલાક મંત્રીઓ હસી પડ્યા — “રાજકુમારી, આ તો પુસ્તકોમાં સારું લાગે, પણ લોકો કામ કરે કેમ? મજૂરો તો કંઈ કરશે નહિ.”
સુમિતિને આ વાત ગમી નહિં. તેણે કહ્યું — “જ્યારે સુધી આપણે મહેલમાં બેઠા રહીશું, પ્રજા કેમ કરશે? મેં નક્કી કર્યું છે — હું મારા ભાઈઓ અને બહેનો સમાન પ્રજાને સાથ લઈશ, ને હું પોતે કૂવા ખોદવામાં મજૂરી કરીશ.”
રાજાએ મંજૂરી આપી. બીજા જ દિવસે સુમિતિ મહેલ છોડીને ગામમાં પહોંચી ગઈ. તે ઉનાળાનાં બલતા તડકામાં કૂવા ખોદવામાં મજૂરો સાથે પોતાના હાથથી ખંત કરતાં દેખાતી. સુમિતિ ખેતરમાં મજૂર સ્ત્રીઓ સાથે બેઠી, બાળકોને રમાડતી, ગામના વૃદ્ધોને મીઠું પાણી પીવડાવતી. એના હાથ પણ ખુરડા પથ્થરો ખોદવાથી ઘસાઈ ગયા. પરંતુ કોઈ વખત એને દુઃખ નહિં લાગ્યું.
એક વૃદ્ધાએ એક દિવસ કહ્યું — “મારી મા, તમે તો દેવતાનું રૂપ છો. તમે રાજકુમારી ને અમારામાં આવીને આ મહેનત કરો છો.”
સુમિતિ હળવે હસીને બોલી — “મારા માટે તમે બધા રાજવી છો. આ મહેનત હું કરું કે તમે — સૌનો વિકાસ એકજ છે.”
આ રીતે ગામે ગામ સુમિતિનું નામ પ્રસિદ્ધ થવા લાગ્યું. કૂવા ખોદાયા, નાના તળાવો બન્યા. વરસાદ પડતાં જ પાણી સંગ્રહાયું. ખેતરો ફરી લીલા થવા લાગ્યા. પશુઓ માટે ઘાસ ઊગવા લાગી.
પરંતુ સુમિતિ અહીં અટકી નહિ. એણે ગામના યુવાનોને સમજાવ્યું કે હવે જમીનને ફળદ્રુપ બનાવવા માટે વૃક્ષો ઉછેરો. એણે સ્થીરોને પણ કહ્યું — “તમે ઘરમાં જ અનાજ બચાવવાનું શીખો. બાળકોને ભણાવો કે પાણીનો આદર કરો.”
આવો એક વર્ષ પસાર થયો. સુમિતિએ એ દુષ્કાળને માત્ર અનાજથી નહિ, પરંતુ લોકોમાં જાગૃતિથી હરાવ્યો. આજે પણ સુહાગપુરમાં કહેવાય છે — “સુમિતિ એ પ્રજાનું આશીર્વાદ છે. જેણે પોતાનું વૈભવ છોડીને હળથી જમીન ખોદી, પાણી બચાવ્યું, ને અમારા જીવ બચાવ્યા.”
આવી હતી રાજકુમારી સુમિતિ — સાચું આદર્શ. મહેલની દીવાલોમાં નહિ, પરંતુ ખેતરોમાં, કૂવામાં, તળાવમાં એનું નામ વસેલું છે. 🌿💧✨
રાજકુમારી શિલ્પા ની વાર્તા
પહેલાના સમયમાં સૌરાષ્ટ્રના એક ખૂબ જ સુંદર અને હરિયાળા પ્રદેશમાં વસેલું એક સમૃદ્ધ રાજ્ય હતું — તેનું નામ હતું અર્વિણ્યપુર. અર્વિણ્યપુરનું રાજ્ય ઊંડા તળાવો, પુષ્કળ ખેતી અને નદી-ઝરણાઓ માટે ઓળખાતું હતું. રાજા મહારાજા વિનયસિંહ પ્રજાની સુખાકારી માટે પ્રખ્યાત હતા. તેમની પાસે એક જ દિકરી હતી — નામ હતું રાજકુમારી શિલ્પા.
શિલ્પા બાળપણથી જ ખૂબ જ હોશિયાર અને સંવેદનશીલ હતી. જ્યારે બીજી રાજકુમારીઓ મહેલમાં નૃત્ય, સંગીત અને વૈભવમાં મશગુલ રહેતી, ત્યારે શિલ્પા ગામમાં જતા રસ્તા પરથી વારંવાર ફરી આવતી અને ગામનાં બાળકો સાથે રમીને, તેમનાં પ્રશ્નો સાંભળીને તેમના જીવનને નજીકથી સમજવાની કોશિશ કરતી.
શિલ્પાને બાળપણથી જ કળાઓમાં રસ હતો — પરંતુ તેને છાપાવાળા શણગાર કરતાં માટીના કળા વધારે પ્રિય હતા. તે ગામના કુંભાર પાસે જઈને કળશ બનાવવાની કળા શીખતી, સ્ત્રીઓને માટીના લોટા, દૂધની હાંડી બનાવવામાં મદદ કરતી. બધા ગામવાળા શિલ્પાને પોતાની દીકરી સમાન પ્રેમ કરતાં.
એક વખત રાજ્યમાં મોટી આફત આવી. નજીકના પહાડોમાં ભારે વરસાદને કારણે એક મોટી નદીમાં પૂર આવ્યું. નદી બહાર વહી અને નજીકના ગામડાંઓમાં ઘરો, ખેતરો અને રસ્તાઓ પૂરના પાણીમાં ડૂબી ગયા. અનેક કુટુંબોએ ઘર ગુમાવ્યાં. ઘણા લોકોને ઊંચા ટેકરીઓ પર આશરો લેવા મજબૂર થવું પડ્યું.
રાજા વિનયસિંહે તરત મહેલમાં સલાહકારોનું મંડળ બોલાવ્યું. કેટલાય કહે — “પાણી ઓસરાય ત્યારે જ પહોંચી શકીશું.” કેટલાયે કહ્યું — “મજૂરો મોકલો, પણ પાણીમાં કયાં જવું?” શિલ્પા આ બધું સાંભળીને બોલી — “પિતાશ્રી, હું લોકોમાં જઈશ. મારી સાથે કોઈ જાય કે નહિ, હું જઈશ જ.”
સૌ ને આશ્ચર્ય થયું — એક નાજુક રાજકુમારી કેવી રીતે પૂરમાં જશે? પણ શિલ્પાના મનમાં ડર નહિ, માત્ર પ્રજાની ચિંતા હતી. તે પોતાના વિશેષ સહાયક, અમુક ગુરુઓ, અને યુવાઓને લઈને નાવ તૈયાર કરીને પૂરના વિસ્તારોમાં પહોંચી.
શિલ્પા પોતે નાની નાવમાં બેઠી રહીને ઘરોમાં ફસાયેલા બાળકો, વૃદ્ધોને બહાર કાઢે. પોતે પીઠે બાળકોને બેસાડી ઊંચા સ્થળે મૂકે. પૂરના પાણીમાં ઊભી રહીને પોતે દુધ-ખાવાનું વહેંચે. સ્ત્રીઓને દળવા માટે અનાજ આપાવડાવે, લોકોની રાત્રે પડાવ માટે તંબુ બંધાવે.
તેણી માટે એ દિવસ-રાતનો ભેદ નહોતો. જ્યારે પુરૂષો પણ ડરતા ત્યારે શિલ્પા પોતે પાણીમાં કૂદી પડે. એક વાર તો પૂરમાં વહી ગયેલી માદીને બચાવવા માટે શિલ્પાએ કૂદી પડીને તેને ખેંચીને બચાવી. લોકો તેની સહારામાં જીવતા.
પાણી ધીમે ધીમે ઓસરતા લોકોને ઘર પાછા મળ્યા. પરંતુ પૂરમાં જેનું બધું ગયું, તેવા લોકો માટે શિલ્પાએ પોતે મહેલના ભંડારમાંથી અનાજ, કપડા અને થોડુંસું રોકડ વહેંચ્યું. બાદમાં શિલ્પાએ પુરના પીડિતો માટે નાના ઘર બનાવવાની યોજના ઘડી. ગામના લોકોએ પોતે હાથ ધર્યાં — શિલ્પાએ પોતે માટી, પથ્થર અને ખીળો લઈ કામ કર્યું.
આ રીતે રાજકુમારી શિલ્પાએ ગામોને ફરી જીવાવ્યાં. દરેક માતાએ પોતાના બાળકને શિલ્પાની જેમ દયાળુ, નિર્ભય અને સેવા પરાયણ થવાની પ્રેરણા આપી.
આજે પણ અર્વિણ્યપુરમાં પૂરના વરસોમાં કહે છે — “પૂરના પાણીમાં નદી તો વહેતી, પણ અમારી આશાની નદી શિલ્પા હતી.” 🌊🏡🌟
રાજકુમારી તાણ્યા ની વાર્તા
એક જૂના સમયમાં, ગીરના જંગલોથી ઘેરાયેલા સૌરાષ્ટ્રના પ્રદેશમાં વસેલું એક સુંદર રાજ્ય હતું — તેનું નામ હતું આર્યાવત. આર્યાવત રાજ્ય ઊંડા તળાવો, મહાનદીઓ, જંગલો અને ઔષધીય છોડોથી ભરપૂર હતું. આ રાજ્યના રાજા મહારાજા હરિપ્રતાપસિંહ પોતાના ન્યાય, દયા અને પ્રજાલક્ષી વ્યવસ્થા માટે ચારેકોર જાણીતા હતા. તેમની પાસે એક જ દિકરી હતી — નામ હતું રાજકુમારી તાણ્યા.
તાણ્યા બાળપણથી જ પોતાની નિર્ભયતા અને સંવેદનશીલતામાં ખાસ હતી. જ્યારે અન્ય રાજકુમારીઓ મહેલની ભવ્યતામાં ડૂબી રહેતી, ત્યારે તાણ્યા પોતાના ગુરુ સાથે રાજ્યના જુદા જુદા ખૂણાઓમાં ફરીને પ્રજાની અવસ્થા નિહાળી આવતી. તેને ખાલી મહેલમાં ગહનાઓ પહેરીને નૃત્ય કરવા કરતાં, ખેતરોમાં, તળાવો પાસે, પશુઓની વચ્ચે સમય વિતાવવો વધારે ગમતું.
તાણ્યાનું સૌથી મોટું ગુણ હતું — તેની સમસ્યાઓને સીધી રીતે સમજવાની કળા. તે કુદરતને પોતાનું ઘર માનીને જીવતી. તેને વૃક્ષો, પંખીઓ, પ્રાણીઓ અને માટીનું અનોખું લાગણશીલ જોડાણ હતું. દર વર્ષે વસંત ઋતુ આવે ત્યારે તે જંગલમાં જઈને જુદા જુદા છોડ ઉછેરે, ખેડૂતોને નવી ખેતીની રીતો સમજાવે.
એક વખત આર્યાવત રાજ્યમાં ભારે સંકટ ઊભું થયું. અચાનક જંગલના એક ખૂણે આગ લાગી. એક નાના ગામ પાસે જંગલમાં લાગેલી આગે જૂના વૃક્ષોને નુકસાન પહોંચાડ્યું, પશુઓ ભાગીને ગામમાં આવી પડ્યા, ગામના ઘરો પણ આગની ઝપટમાં આવી ગયા. આગ એટલી ઝડપથી ફેલાઈ કે ગામવાળા કંઈ સમજી શક્યા એ પહેલાં જ ઘણા ઘરો બળીને ખાખ થઈ ગયા.
આ ખબર રાજમહેલ સુધી પહોંચતાં મહારાજા હરિપ્રતાપસિંહે તરત જ સેના અને સેવકોને મોકલ્યા. પરંતુ જંગલમાં સતત ઉંચા પવનને કારણે આગ અટકાવવી મુશ્કેલ બની ગઈ. ઘણા મંત્રીઓએ રાજાને સલાહ આપી કે જો આગને અટકાવવાનો પ્રયત્ન કરવો, તો લોકોનો જીવ જોખમમાં પડી શકે છે — એટલે આગ પોતે ઓસરતી હોય ત્યાં સુધી રાહ જોવી જોઈએ.
પણ તાણ્યાને આ વાતે સંતોષ નહોતો. તેણે પિતાને વિનંતી કરી: “પિતાશ્રી, જો આપણે બેઠા રહીશું તો ગામ અને જંગલ બંને બળી જશે. જંગલ જ આપણા રાજ્યનું જીવન છે. હું જાતે જ ત્યાં જઈશ.”
પ્રથમ રાજાએ એને રોકવા પ્રયત્ન કર્યો. પરંતુ તાણ્યાની આંખોમાં મજબૂત વિશ્વાસ હતો. તેણે એક શ્રેષ્ઠ યોજના તૈયાર કરી — તેણે મહેલના સેના પ્રમુખો, ગામના જુવાનો, વૈદ્યો અને જુના વૃદ્ધો સાથે મળીને કામ શરૂ કર્યું.
તાણ્યાએ પોતે આગ રોકવા માટે પાણીના મોટા પાથરા, તરબતર ગાંઠ, માટીના પોટલા, જમીનમાં કાંકડા નાખીને આગને એક સ્થાને રોકવાની રીત સૂચવી. ગામના લોકો પહેલી વખત જોયું કે રાજકુમારી પોતે આગ પાસે ઊભી રહીને પાણીના મટકાં લઈ આગ ઓલવવામાં સહાય કરી રહી છે.
જ્યાં સુધી તાણ્યા પોતે ન દેખાય ત્યાં સુધી કોઇ એક પણ યુવાન પાછળ નહિ ફર્યો. ગામના યુવાઓએ પણ પોતાની સીમમાં હિંમતથી કામ કર્યું. જંગલની આસપાસ મોટી મોટી લાઈન બનાવીને સફાઈ કરી. આગ આગળ ફેલાય નહીં તે માટે ઝાડપત્તા દૂર કર્યા.
પલ પલ નિર્ણાયક હતો. તાણ્યાએ પોતાની જીભે પાણી નથી લીધું પણ પોતાના હાથથી લોકોનું જીવ બચાવ્યું. વચ્ચે એક સમય એવો આવ્યો કે જંગલમાં એક વૃદ્ધ વનરાજા (સિંહ)નું બાળક આગમાં ફસાઈ ગયું. કોઈ નજીક જવાનું સહન કરી શક્યું નહિ. પણ તાણ્યાએ પોતાના ખભે પાણીનો પોટલો લઈ, પોતાના દસ્તાને પલાળીને ધીમે ધીમે આગ પાસે જઈને તે બાળ સિંહને બહાર કાઢ્યું.
આ ઘટના બાદ બધાને ખ્યાલ આવ્યું કે આ રાજકુમારી માત્ર મનથી નહીં, પણ આત્માથી પણ જીવદયાળુ છે. આગ ધીમે ધીમે ઓલવાઈ. વરસાદના થોડા છાંટાંઓએ પણ મદદ કરી. આખરે એક દિવસ પછી આખો વિસ્તાર સુરક્ષિત થયો. ઘણાં વૃક્ષો તો બચી ગયા, ઘણા જાનવરોએ જીવ બચાવ્યો.
આ ઘટના બાદ ગામના વૃદ્ધો અને વૃક્ષો વચ્ચે રહેતા વિદ્ધાનોએ તાણ્યાને કહ્યું: “દેવી, તમે માત્ર અમારું જીવન બચાવ્યું નહિ, પરંતુ ભવિષ્યની પેઢીને જંગલની સાચી મહત્તા સમજાવી.”
પરંતુ તાણ્યાને ખબર હતી કે આગ બંધ થાય એટલે કામ પૂરું નથી થતું. તેથી તાણ્યાએ બચેલા ગામવાસીઓ અને ગામના બાળકોને બોલાવીને કહ્યું: “હવે આપણું મોટું કામ છે — વન બચાવવાનું, વૃક્ષો ફરી ઉગાડવાના. તમે બધાએ મારા સાથે વાવેતર કરવું પડશે.”
તેણે મહેલમાંથી નાણાં ફાળવીને નાના છોડ તૈયાર કરાવ્યા. પોતે ગામના બાળકોને સાથે લઈને રોજ સવારે વાવેતર કરતી. માત્ર વાવેતર નહિ, તે લોકોને શીખવતી કે વૃક્ષ ઉછેરવું કેમ, છોડને પાણી કેવી રીતે આપવું, જમીનને સુખાદ બનાવવી કેવી રીતે.
આથી આર્યાવત રાજ્યમાં જંગલો ફરી હરિયાળા થયા. ગામે ગામ વાડીઓ અને નાના જંગલો ઊભા થયા. લોકો આજે પણ પોતાના બાળકોને કહે છે: “રાજકુમારી તાણ્યા જેવી દિલેરી અને દયાળુ બનજો — જેણે જંગલ, ગામ અને જીવ બચાવ્યાં.”
આ રીતે રાજકુમારી તાણ્યા માત્ર રાજકુમારી નહોતી — એ આશાની જ્યોત હતી. જેને આજે પણ ગુજરાતના દૂર ગામડાંઓમાં પંખીઓના કલરવમાં, ઝરણાના વહેણમાં અને ઝાડછાંયામાં યાદ કરવામાં આવે છે. 🌳🔥💚✨
રાજકુમારી ઈશાની ની વાર્તા
એક સમયની વાત છે. ઉત્તર ગુજરાતમાં એક સુંદર નદીના કાંઠે વસેલું રાજ્ય હતું — તેનું નામ હતું અમૃતકુંજ. અમૃતકુંજ રાજ્ય પાણીના ઊંડા તળાવો, હરિયાળા ખેતરો અને ઐતિહાસિક મંદિરો માટે જાણીતું હતું. રાજા મહારાજા ધર્મરાજસિંહ ખૂબ જ ન્યાયી, લોકોના દુઃખ-સુખમાં સાથ આપનાર અને સહાનુભૂતિપૂર્ણ રાજા હતા. તેમના પાસે એક જ દિકરી હતી — નામ હતું રાજકુમારી ઈશાની.
ઈશાની બાળપણથી જ કંઈક અલગ હતી. જ્યારે બીજી રાજકુમારીઓ મહેલમાં આભૂષણ, નૃત્ય, સંગીતમાં વ્યસ્ત રહેતી, ત્યારે ઈશાની મહેલના પુસ્તકાલયમાં જુના ગ્રંથો વાંચતી, મહેલના વૈદ્યો પાસે જઈને જુના આયુર્વેદિક જ્ઞાન શીખતી. તે વાતમાં માનતી કે પ્રજાનું આરોગ્ય, સ્વચ્છતા અને કુદરતી ઉપાય એ સાચું ખજાનો છે. ઈશાની નાના પાડોશી ગામોમાં જઈને સ્ત્રીઓ, બાળકો અને વૃદ્ધોની હાલત પણ પોતે તપાસતી.
એક વખત રાજ્યમાં ચોમાસું પૂરું થયાં બાદ ભારે બીમારી ફેલાઈ. વરસાદ પછી ઊભા પાણીમાં માખી, માચર જેવા જીવાતોનું પ્રમાણ વધી ગયું. પ્રજામાં તાવ, ડેંગ્યુ જેવી બીમારીઓ ફેલાઈ. રાજાના દવાખાનાં ભરાઈ ગયા. ગામે ગામ લોકોને ઊંચા તાવ, દુર્બળતા અને કાંઈ ખાવાની ભૂખ નહોતી. લોકો મૃત્યુ પામવાની પણ ઘણી ઘટનાઓ સામે આવી.
મહારાજા ધર્મરાજસિંહને બહુ દુઃખ થયું. મહેલમાં મંત્રીઓ સાથે ચર્ચા થવા લાગી. મોટા મોટા વૈદ્યોને બોલાવીને દવાઓનું જથ્થું મંગાવવાનું નક્કી થયું. પણ દવાઓ ઓછા પડે, બીમારી ફરીથી વાપરે — એ ડર પણ હતો. ઈશાની આ બધું સાંભળી રહી હતી. એક દિવસ તેણે પિતા પાસે આદાનપ્રદાન માંગ્યો: “પિતાશ્રી, આપ મને મનાઈ ના કરો. હું ખુદ ગામોમાં જઈને પ્રજાને જાગૃત કરીશ. દરેક ઘર સુધી જઇને સમજાવું કે સ્વચ્છતા રાખવી કેટલી જરૂરી છે.”
રાજાને પોતાની દીકરીની ચિંતા હતી — પણ ઈશાનીનો આત્મવિશ્વાસ જોઈને તેમણે મંજૂરી આપી. ઈશાનીએ મહેલના વૈદ્યો, મદદનીશો અને યુવાઓને સાથે રાખ્યા. તેણે ગામે ગામ જઈને પહેલા જાતે જ તળાવ, કૂવા, પાંજરાપોળ પાસે ઉભા પાણી સાફ કરવા માંડ્યું. ઈશાનીને માછરનાં પ્રસારને અટકાવવા માટે ખાલી ખાડાઓમાં માટી ભરી, ટાંકીમાં પાણી રખાઈ નહીં એ વ્યવસ્થા કરી.
તેણી ગામનાં બાળકોને સંભાળે — “બાળકોએ જ વધારે શીખવું છે.” એ કહીને બાળકોને ગાંઠ બાંધીને રાખે કે પાણી પીતા પહેલા ઉકાળવું, ઘરમાં સફાઈ રાખવી, ઘરઆંગણે ઝાડી ઝંપટો નાખવો નહિ.
એમણે સ્ત્રીઓને સમજાવ્યું કે ઉકળતું પાણી, હળદર, તુલસી, આદુ જેવા ઘરેલુ ઉપાયો પણ શરીરને શક્તિશાળી બનાવે છે. સ્ત્રીઓ પ્રેરણા પામી. ઈશાની એ દરેક ઘરમાં જઈને અવશ્ય પૂછે — “કોઈને તાવ તો નથી ને? દવા પીધી કે નહીં? ઘર સાફ છે ને?”
મધ્યાહ્નમાં તેઓ તબીબો સાથે બિમાર લોકો માટે આયુર્વેદિક કાઢા બનાવે. છાંયા હેઠળ લોકોને આરામ કરાવે. પોતાના હાથથી દર્દીઓને પીવડાવે. કેટલાંયે સ્થળે પોતે દિવસ-રાત રહીને દર્દીઓની સેવા કરે. કોઈ વખતે ઊંઘવાનું પણ ભૂલી જાય.
એક વાર જ્યારે ઈશાની આરામ માટે બેઠી હતી, ત્યારે ગામના વૃદ્ધોએ કહ્યું: “દેવી, તમે રાજ્યની રાજકુમારી છો — તમારા માટે મહેલ છે, આરામ છે — પણ તમે કાંઈ જાતે પીડા સહન કરો છો?”
ઈશાની હળવી હસીને કહે: “આરાજ્ય મારું છે, પ્રજા મારી છે, તો એની પીડા મારી નહિ હોય તો કોનુ હશે? જયારે સુધી હું છું, મને આરામ શોભે નહિ.”
ઈશાનીના પ્રયાસોથી થોડા સમયમાં ગામે ગામ બીમારીનું પ્રમાણ ઘટવા લાગ્યું. માખીઓ અને માચરનો ઉત્પાત ઘટ્યો. લોકો હવે જાગૃત બન્યા. પોતે પાણી ઉકાળે, સફાઈ રાખે, ઘર પાસે કચરો ન થવા દે.
જ્યારે આર્યાવત રાજ્ય ફરી સ્વસ્થ બન્યું, ત્યારે રાજા ધર્મરાજસિંહે પ્રજાજનોને બોલાવીને કહ્યું: “મારે તો આશા નહોતી કે આટલું બધું થોડા સમયમાં બદલાય જશે. એ બધું શક્ય બન્યું છે મારી દીકરી ઈશાનીને કારણે.”
પરંતુ ઈશાની માટે યશનો અભાવ નહોતો — તેણે કહ્યું: “પિતાશ્રી, યશ મને નહિ, આપના ભરોસા અને પ્રજાના જાગરણને મળવો જોઈએ.”
ઈશાનીનું નામ આજે પણ આર્યાવતમાં દરેક પાણીતળાવ, કૂવા, શાળાના દીવાલોમાં કોતરાયેલું છે — “સ્વચ્છતા અને આરોગ્યની દેવી — ઈશાની.”
આવી હતી રાજકુમારી ઈશાની — જે મહેલમાં નહિ, પ્રજાના ઘરમાં રહેતી, અને પોતાના હાથથી પ્રજાની સેવા કરતી. જેનું દિલ ઝરણે જેટલું સ્વચ્છ, અને મન આકાશ જેટલું વિશાળ હતું. 🌿💧✨