ગુજરાતી છંદ | Gujarati Chhand

ગુજરાતી છંદ એટલે Gujarati Chhand કાવ્યલેખનની એક વિશિષ્ટ પદ્ધતિ છે, જેમાં શબ્દો લય, તાળ અને ગાણિતિક બંધન સાથે ગોઠવવામાં આવે છે. છંદ કવિતાને વધુ મીઠી, સંગીતમય અને આકર્ષક બનાવે છે. ગુજરાતી સાહિત્યમાં અનેક પ્રકારના છંદો જોવા મળે છે, જે કવિઓના સર્જનને સુંદરતા અને ગાઢતા આપે છે.

આ સાથે, તમે અહીંથી અન્ય શબ્દ સમૂહ માટે એક શબ્દ, બાળકો માટે ગુજરાતી કહેવત અને ઉપયોગી ગુજરાતી શીખવાની સામગ્રી પણ વાંચી શકો છો.

ગુજરાતી છંદ ની વ્યાખ્યા અને સમજ ( Gujarati Chhand )

કાવ્યમાં લય, ગતિ, તાળ અને સંગીતમયતા લાવતું બંધારણ એટલે છંદ. કવિ પોતાના ભાવોને ગદ્ય કરતા વધુ સુમેળથી છંદબદ્ધ રચનામાં રજૂ કરે છે. છંદને “કાવ્યનું હૃદય” કહેવાય છે.

છંદના મુખ્ય અંગો

છંદમાં લઘુ (ટૂંકું અક્ષર – ૧ માત્રા), ગુરુ (લાંબું અક્ષર – ૨ માત્રા), માત્રા, ગણ (૩ અક્ષરોનો સમૂહ), પાદ (છંદની પંક્તિ) અને શ્લોક (ચાર પાદોનો સમૂહ) મહત્વના અંગો છે.

છંદના મુખ્ય પ્રકાર

માત્રાબદ્ધ છંદ – જેમાં માત્રાઓની સંખ્યા નક્કી હોય છે, જેમ કે શાર્દૂલવિક્રીડિત, મંદાક્રાંતા, વસંતતિલકા.
અક્ષરબદ્ધ છંદ – જેમાં અક્ષરોની સંખ્યા નક્કી હોય છે, જેમ કે દોહા, છપ્પય, અનુષ્ટુપ.
અક્ષરમેળ છંદ – જેમાં દરેક પંક્તિમાં અક્ષરોનો સંતુલિત મેળ, ગતિ અને લય હોય છે.

અક્ષરમેળ છંદ ઓળખવાની રીત

દરેક પંક્તિમાં અક્ષરગણ સમાન રહે. લઘુ અને ગુરુનો સંતુલિત મેળ જળવાય. પંક્તિઓના અંતે ગતિમેળ એકસરખો હોય. કાવ્યને વાંચતાં ગાન જેવા તાલનો અનુભવ થાય.

ગણરચના

સાત ગણો – મ (UUU), ય (U–U), ર (U––), ત (–UU), જ (–U–), ભ (––U), ન (–––).

લઘુ-ગુરુ કોષ્ટક

લઘુ – ક, ગ, ન (૧ માત્રા). ગુરુ – આ, મા, ને (૨ માત્રા). સંયોગી અક્ષર – સ્ત્ર, ક્ર (૨ માત્રા). દીર્ઘ સ્વર – આ, ઈ, ઊ, ઋ, એ, ઐ, ઓ, ઔ (૨ માત્રા).

અક્ષરમેળ છંદ

છંદ નામ	પંક્તિ દીઠ અક્ષર સંખ્યા	વિશેષતા
દોહા	૧લી લાઇન – ૨૪, ૨જી લાઇન – ૧૩	ભક્તિ-સાહિત્યમાં પ્રખ્યાત
છપ્પય	૬ પંક્તિઓ	પ્રેમાનંદ, મીરાબાઈના કાવ્યો
અનુષ્ટુપ	૮-૮ અક્ષર × ૪ પાદ	રામાયણ, મહાભારતમાં પ્રચલિત
શાર્દૂલવિક્રીડિત	૧૯-૧૯ માત્રા	ભવ્ય ભાવના વ્યક્ત કરવા
વસંતતિલકા	૧૪-૧૪ માત્રા	શૃંગાર કાવ્યોમાં ઉપયોગી
મંદાક્રાંતા	૧૭-૧૭ માત્રા	સંવેદનશીલ અને ભક્તિ કાવ્યોમાં

ઉદાહરણ

દોહા (૨૪+૧૩ અક્ષર): “સાચું પ્રેમ ન છૂટે, સદા રહે સાથ, મીઠા મીઠા બોલથી, જીતી લે છે પ્રાણ.”
અનુષ્ટુપ (૮ અક્ષરના ચાર પાદ): “ધર્મે ધરે જગત સઘળું, સત્યે રહે આધાર, સહનશીલતા જીવનનું, સાચું સુંદર શણગાર.”

Conclusion

અમે આ બ્લોગ પોસ્ટ આર્ટિકલમાં ગુજરાતી છંદ એટલે કે Gujarati Chhand અંગે સરળ અને ઉપયોગી માહિતી રજૂ કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો છે. અમારો હેતુ દરેક વાચકને કાવ્યલેખનની પદ્ધતિ, લય અને સાહિત્યિક સુંદરતાનું જ્ઞાન પહોંચાડવાનો છે. આશા છે કે તમને અમારું કાર્ય ગમ્યું હશે અને તમે પણ આ માહિતી બાળકો અને મિત્રો સાથે શેર કરશો જેથી તેઓને પણ લાભ મળી શકે.

આવી રીતે જોડાયેલા રહો અમારી સાથે અને સાથ સહકાર આપતા રહો એ બદલ ખુબ ખુબ આભાર. Thank You!

Disclaimer

આ લેખમાં આપેલી માહિતી માત્ર શૈક્ષણિક અને જાગૃતિના હેતુથી રજૂ કરવામાં આવી છે. લખાણમાં કોઈ ભાષાકીય ભૂલ કે ટાઇપિંગ ભૂલ રહી ગઈ હોય તો કૃપા કરીને કોમેન્ટ દ્વારા જણાવશો.