ડોશીમા ની વાર્તા
ડોશીમાની સમજદારી
ડોશીમા એ ગામની સૌથી વડી અને સમજદાર મહિલાઓમાં એક હતી. ગામમાં બધા તેને માનીને “માની” કહીને બોલાવતા. પોતે ભલે ઊંચા ભણેલા નહોતા, પણ એમની સમજદારી આખા ગામને માર્ગ બતાવતી.
એક વખત ગામમાં પાણીનું કપરું પડ્યું. કૂવા સુકાઈ ગયા, નદીમાં પાણી નહોતું. લોકોને ઘરમાં પાણી સંગ્રહવાનું મુશ્કેલ બન્યું. ક્યાંક ઝઘડા શરૂ થઈ ગયા – કોઈ કૂવામાં રાતે ચોરીથી પાણી ભરવા જતું, તો કોઈ બીજાનું પાણી રોકતું.
એ સમયે ડોશીમા વચ્ચે ઊભી રહી. લોકોને ઘેર ઘેર બોલાવ્યાં. ખેતરના ચબૂતરે ગામભરાને બેઠા રાખ્યાં. ધીમે અવાજે કહ્યુ, “પાણી ભગવાનનું છે, આપણું નહિ. જે ભાગે છે, એને વહેંચીને જ ઉપયોગ કરીશું તો જ બચીશું. ઝઘડા કરીએ તો આપણે શું બચાવશું?“
લોકોને પહેલીવાર સમજાયું કે પાણી માટેનો લોહિયાળ ઝઘડો નહિ, પણ વહેંચણી જ સાચી છે. ડોશીમાએ પોતાના ઘરનો પાણીનો ઘડો ખુલ્લો રાખ્યો – “મારે જેટલું જોઈએ, એટલું જ ભરવું, વધારું કોઈને આપવા જેવું રહે તો સારું!“
ગામની સ્ત્રીઓએ પણ ડોશીમાની વાત માની. એક સાથે બેઠા, નક્કી કર્યું કે દરેક ઘેર માત્ર પૂરતું જ પાણી ભરાશે. બીજા દિવસે ડોશીમાએ બાળકોને હાથમાં લોટાની માળા આપીને પાણી ભરવા કૂવા પાસે મૂકી દીધાં – “પહેલા વૃદ્ધોને, પછી બાળકોને, પછી બધાને – આ ક્રમ રાખવો!“
ડોશીમાની એ સમજદારીથી ગામમાં ઝઘડા બંધ થયા. એક-એક બૂંદ બચાવવામાં બધા જોડાયા. વરસાદ આવતા લોકો ખુશ થયા – “ડોશીમાની સમજદારી વગર એ દિવસો ન જસરતાં!“
ડોશીમાની નાની વાર્તા આપણને સમજાવે છે – ‘સંસાધનો ઓછા હોય, ત્યાં સમજદારી વધારે જોઈએ. વહેંચી શકાય એ સૌથી મોટું ધન છે!‘ 🌿✨
ડોશીમાની સાચી સેવાભાવના
ડોશીમા ગામમાં એવી મહિલાના નામે ઓળખાતી કે જેમની પાસે શબ્દ ઓછા, પણ સહાયનું હાથ હંમેશાં ખુલ્લું. તેમની ઉમર સાવ વધુ, પાંખા સફેદ, હાથમાં સદાય લોખંડનો વાડકો અને ખિસ્સામાં થોડા છાણા.
ડોશીમાનું ઘર પણ એવું કે ઘણી ભવ્યતા નહોતી. બે ઓરડા, એક બારી, અને પૂરેપૂરા ઘરનો દરવાજો મોટો – કોઈ પણ આવે, ઓસરી ખાલી નથી રહેતી. ગામના મોટા કપરા સમયે ડોશીમાની હિંમત બધાને સંભાળે છે, એ તો લોકો જાણતા જ હતા.
એક વખત ગામમાં જોરદાર ખરાબી આવી. સાંજના સમયે અંધારામાં કોઈ અજાણી સ્ત્રી પોતાના ત્રણ નાના બાળકો સાથે ડોશીમાના ઓસરે આવી. ભારે વરસાદ, ગરમ વાવાઝોડું, અને સ્ત્રી ડરીને બોલી પણ નહિ શકી. કોઈને ખબર નહોતી કે એ કોણ હતી, ક્યાંથી આવી હતી.
ડોશીમાએ આગળ જઇને એની પાસે બેઠી, કહ્યું, “મારું નામ ડોશીમા છે, દીકરી. ઘબરાવું નહિ, શું થયું છે એ કહેજે.“
સ્ત્રીએ રડીને કહ્યું, “મા, મારા ઘરનાં લોકોએ મને ઘર બહાર કાઢી દીધી, ભાઈ કોઈ મદદ નથી કરતો. ભૂખે છીયે, ક્યાં જઈએ?“
ડોશીમાએ તરત પોતાના ઘરનું મોટું કુંડાળું ઘીનું ડબ્બું બહાર કાઢ્યું. કૂકડાના ઘરમાંથી રોટલો, મોઢાના રસોઈના વાસણ ઊંચક્યાં. “પહેલા ભુખ મટાડો. પછી ઊંઘો, સવારે આપણે સાચું વિચારશું.“
એ રાત્રે ડોશીમાએ પોતે વાડકામાં દાળ પકાવી, નાના બાળકોને પોતાના ખોળામાં બેસાડી એમને પાળી દીધાં. બીજા દિવસે ગામના વડીલોને બોલાવ્યાં. “આ દીકરીને ભૂખે બહાર ફેંકવાનો કોણ જમાનો છે? આપણા ગામમાં કોઈ ન ખાવું નહિ!“
ડોશીમાની વાત સાંભળીને ગામના ઘણાં ઘરમાંથી ઘી, લોટ, દાળ આવી ગઈ. કોઈએ કોઈનાથી કહ્યું નહિ, પરંતુ ડોશીમાની નજર જે પર પડે, એ મદદ કરે. સ્ત્રીને નવો આશરો મળ્યો, બાળકોને વાંચવાનું મોકો મળ્યો.
ડોશીમાએ કહ્યું, “હું નથી કર્તા, દીકરીઓ! કામ ભગવાન કરાવે છે. માણસ માત્ર રસ્તો બતાવે છે.“
એ દીકરી પછી ગામમાં રહી, કાપડકાતરું શીખ્યું. ઓછી ઓછી મહેનત કરીને પોતાનું ઘર બનાવી ગયું. લોકો કહે છે – “ડોશીમાની ઓસરી કોઈ ભીખ માટે નહિ, સાચી આશા માટે છે.“
ડોશીમાની વાર્તા દરેકને શીખ આપે છે કે “સેવામાં મોટું ઘર નહિ જોઈએ, મોટું દિલ જોઈએ. કોઈને ‘ના’ ના કહો, હાથ આગળ કરો. ભગવાન ત્યાં જ પર્વત કરતાં વધારે મોટું આશ્રય આપે છે.” 🌿✨
ડોશીમા – કડક શબ્દો, ઉંડા અર્થો
ડોશીમાનું નામ સાંભળતાં જ ગામના નાના મોટા બધાને એક જ વાત યાદ આવે – “ડોશીમાની આંખો કડક, પણ દિલ સોનાની પાટલી!“
સાદો પહેરવું, હાથમાં લોખંડની ચૂડીઓ, નાના વાડકોમાં પીસેલી મીઠાઈઓ, અને હોઠે બહુ ઓછા શબ્દો. પણ જે બોલે એ સીધા હૃદયમાં ઉતરે.
ડોશીમા પોતાના ઘરના ઓસરે રોજ બેઠી રહેતી. ગામના લોકો પોતાની ફરેફાર વાતો, ઝઘડા કે સમસ્યાઓ લઈ અહી આવતા. ડોશીમા ન તો કોર્ટે, ન તો સરપંચ – પણ લોકો કહે, “ડોશીમાની બે વાત સાંભળે પછી કોઈને કોણે શું કહેવું!“
એક વખત ગામમાં બે પરિવાર વચ્ચે ભારે ઝઘડો થયો. મામલો જમીનનો હતો – પિતાના અવસાન પછી બંને ભાઈઓમાં વારસો વહેંચાતો નહોતો. મોટા ભાઈ પાસે દસ્તાવેજ, નાનો ભાઈ કહે – “હું પણ ઓરડા સુધી ચાલ્યો છું, બસ ગાવ ખાધું છે.“
બે ઘરના બાળકો પણ આ વાતમાં વિવાદ સાંભળતા અને ડરતા. ગલીમાં બોલાચાલી, ક્યાંક પોલીસ બોલાવવાની વાત પણ.
ત્યાં ડોશીમાને ખબર પડી. બંનેને બોલાવ્યાં. “બેસો, આમ ને આમ બોલશો નહિ. હાથ ઉપર મૂકો, કસમ ખાવો કે હજી સુધી જોતાં જાઝો નહિ, મારસો નહિ.“
મોટા ભાઈએ કહેવું શરૂ કર્યું – “માં, આ મારો કાગળ છે, જમીન મારી.” નાનાએ ઉઠી જવું – “ને હું શું, રસ્તે પડ્યો?“
ડોશીમાએ કહ્યું – “બસ! હવે કોઈ કાગળ નહિ. પહેલો પ્રશ્ન – બાપે ક્યારેય તમારે ટાણે કાગળ બતાવ્યો હતો? કે બંનેને ખાવાપીવાનું બરાબર હતું?“
ભાઈઓ ચૂપ. “તો હવે શું? બે માથે કાદવ નાખી એમને શાંતિ મળે? જમીનમાંથી તુ ઝાડ ઊભું કરે ને એને કાગળ લાગે?“
ડોશીમાની વાતોમાં કડક હકીકત હતી. “જમીન વહેંચી ને ભાઈગઠ્ઠો તોડશો? કે બાળાને ભીખ માંગતા મૂકાશો?“
ડોશીમાએ સાદી શરત મૂકી – “દસ્તાવેજ આગળ, પ્રેમ પાછળ. બે ભાગ નહિ થાય. એક ખેડશે, બીજો ભાદવે. પાકે તો બંને ઘર ભરે. નહીં ચાલે તો ગામ આખું જોઈ જશે.“
ભાઈઓ પાસે કોઈ જવાબ નહિ. “માં, તમે જે કહો.“
ડોશીમાની કડક વાત ગામ પંચાયતમાં વાતની જેમ ફરી. આખરે ઝઘડો ઉકેલાયો, બાળકો હસતા રમતા પાછા વાવાઝોડા જેવું ઘરથી દૂર થયા.
આપત્તિના સમયમાં ડોશીમાની સમજ વળી ને ગામ સમગ્ર તાકાત બની. એક વખતે ગામે અતિવૃષ્ટિ આવી. નદી કાંઠે ઘર વહી જવાનું થયું. લોકો ડરે – “હું તો જોઉં મારી છાપરાને, બીજાને શું કહું?“
ડોશીમાએ વાડીના ભાઈઓને બોલાવ્યાં – “બનેલાં બધાં ઘેર દીવાલ બાંધીશું, નાના બાળકોને ઊંચે ખસેડીશું, ઘર વહી જાય તો જાય, જીવ બચાવવો મોટો.“
એની આંખોમાં નમણિયું નહોતું – “કાદવમાં પગ મુકશો, ઘર બચાવશો, છાપરા પાછાં ઊભાં કરીશું. પણ માણસ પડી ગયો એ ઊભો નહિ થાય.“
વાંધો થયું ત્યારે ગામના લોકો લાકડાં, વાવણાં, ખંભા – જે મળે તે ડોશીમાની વાત મુજબ કામે લગાડ્યા. દીવસે દીવસે વરસાદ ઓછો પડ્યો, ગામ બચી ગયું. લોકો કહે – “ઘરનું છાપરુ ભીંજાયું, પણ ડોશીમાની વાત ન ભીંજાઈ!“
ડોશીમાની નાની નજરે મોટું વિચારવાનો આ રીત ગામને એ દિવસથી શીખવા મળ્યો. “કાગળ, ઝઘડો, ઘરગથ્થુ – એમાંથી મોટી કંઈ વાત નથી. ભાઈ ભાઈ ભીંસે, ગામ એક આવે – એજ સાચું.“
ડોશીમા એ સમાજમાં બતાવ્યું કે કેટલી સરળતામાં કેટલી ઉંડાઈ છુપાયેલી હોય છે. ભલે એનું ઘર માટીનું, છાપરુ લીક થતાં, પણ એના શબ્દો ગામ સમગ્ર સમાજ માટે shelter જેવા હતાં.
ડોશીમાની વાર્તા એ નથી કે એ મહાન સ્ત્રી હતી – પરંતુ એ બતાવે છે કે સત્ય અને સહકારના બે સૂત્ર લોકોમાં ઉતારવા હોય તો કોઈ પોસ્ટ, ડિગ્રી કે અધિકાર જોઈતા નથી – બસ દિલ સાફ અને દિલ દટ હોવું જોઈએ. 🌿✨
ડોશીમાની સાંજનું દીપક
ડોશીમા ગામમાં બધા માટે આશાનું દીપક હતી. છાપરું જૂનું, બે ઓરડા, ઊંચામાં ઊંચી ખાટલા, પાદરમાં દાળી – પણ ડોશીમાની ઓસરીએ ક્યાંક બંધારણ નહોતું.
એક સાંજની વાત છે. ગામે સદી જૂના કુવામાં પાણી ઓછું પડતું હતું. ગામના કેટલાક ઘરમાં પૈસા વાળા લોકો છુપાઈને પોતાના ઘર પાસે બોરિંગ ખોદાવવાના વિચારમાં હતાં. ગરીબ લોકો પાણી માટે રોજ એક ડોળા પાણી માટે પણ લાઇનમાં ઊભા રહેતા.
ડોશીમાને ખબર પડી. એ સાંજ પડી, ઓસરીએ પાંચ-સાત મહિલાઓને બોલાવ્યાં. “દીકરીઓ, જો આ આમ ચાલશે તો ધનિકો માટે પાણી હશે, ગરીબો માટે શું? પાણી પર કોઈનું નામ નથી.“
સ્ત્રીઓ ડરી ગઈ – “મા, મોટી વ્યક્તિઓએ ઘર પાસે બોર ખોદી નાખશે, તો આપણે શું કરીશું?“
ડોશીમાએ મીઠું બોલ્યું – “ડરવાને બદલે એક થવું. પાણી પણ વહેંચાવું, માણસાઈ પણ બચાવવી.“
ડોશીમા એનો સોજો ઉપાયો લાવી. બીજા દિવસે સવારે એ ગામના વડીલોને બોલાવી, ખુલ્લી વાટકીમાં પાણી પિયરાવી. “આ પાણી કોઈનું નથી, ભગવાનનું છે. જે વધારે ખોદશે તે ભગવાનના બાગે હાથ મૂકશે.“
આજ્ઞા જેવી ડોશીમાની વાત ગામના મોટી માણસોને પણ લાગવી. નાના બાળકોને કહ્યું, “કૂવામાં પાણી ઓટાવવું નહિ, વેડફવું નહિ, બધાએ સાચવું.“
સ્ત્રીઓએ રોજ પાણી ભરવું, પણ વાંધો પડ્યો ત્યાં ડોશીમાને બોલાવવું.
થોડા દિવસમાં ગામે પાણીનો સારો વ્યવસ્થા થઈ ગયો. ઘણા ઘરમાં છાંટો કરીને કુવા-તળાવને સાચવ્યા. નવા બોરિંગની વાત બંધ થઈ.
ડોશીમાની એક વાત – “પાણી સાચવું, પ્રાણ બચાવવું – આ બે પૈસાથી નથી થતું, હૈયાથી થતું.“
આ સાંજના દીપક જેવી વાત આજે પણ લોકો ગામનો ચોકમાં વાર્તા જેવું યાદ કરે – “ડોશીમાની ઓસરીએ ફકત દીવો નહિ, સમજણનો પ્રકાશ ફેલાય છે.” 🌿✨