બોળ ચોથ ની વાર્તા
બોલ ચોથની વાર્તા
ગુજરાતી લોકસંસ્કૃતિમાં બોલ ચોથનું વ્રત ખૂબ મહત્વનું માનવામાં આવે છે. આ વ્રત ચોથ ચંદ્રદિવસે એટલે કે કૃષ્ણપક્ષની ચોથીના દિવસે રાખવામાં આવે છે. બોલ ચોથ, બોલી ચોથ કે વઘારી ચોથ તરીકે પણ ઓળખાય છે. આ દિવસે વિશેષ રૂપે સોઇલાં બાળકવાળી માતાઓ બાળકના દીર્ઘ આયુષ્ય, સુખ અને સુખાકારી માટે ઉપવાસ રાખે છે. લોકો માને છે કે આ વ્રત ખાસ કરીને બાળકોને દુર્ઘટનાઓ, ભૂલચૂક અને ભયથી બચાવે છે.
બોલ ચોથ પાછળ એક લોકપ્રિય લોકકથા ઘણી વિસ્તૃત રીતે વાર્તાતિથ થઈ છે, જે પેઢી દર પેઢી ચાલતી આવી છે. ચાલો આજે એ જ વાર્તા જાણીએ.
અનાદિકાળમાં એક ગામમાં એક ગરીબ બ્રાહ્મણ પરિવાર રહેતો હતો. પરિવારનો વડો પતિ પૂજા પાઠ કરીને જીવન ચલાવતો, પત્ની ગૃહિણિધર્મ પાળતી અને ઘરમાં બે નાના બાળકો હતા. એ બ્રાહ્મણ પતિ-પત્ની ભગવાનને માનતા અને નિયમિત વ્રત ઉપવાસ પણ રાખતા.
એક વર્ષે બ્રાહ્મણપત્ની આશ્ચર્યથી જોઈ રહી હતી કે ગામમાં ઘણી સ્ત્રીઓ બોલ ચોથનું વ્રત રાખી રહી છે. તે સ્ત્રીઓ પોતાના બાળકોને ભયમુક્ત, નિરોગી અને દીર્ઘજીવી થવાની કામના સાથે એક દિવસ ઉપવાસ કરે છે અને બોલ ચોથ માતાને પ્રણામ કરે છે.
બ્રાહ્મણપત્નીને આ બાબત વિશે વધારે જાણવું થયું. તેણે એની સખી પાસે પૂછ્યું, “બોલ ચોથ વ્રત પાછળ શું રહસ્ય છે? એનો મહિમા શું છે?” ત્યારે સખીએ કહ્યું, “બોલ ચોથ માતા માતૃત્વની રક્ષા કરે છે. જૂના સમયમાં ઘણી વાર મહિલાઓ ભૂલથી કે અજાણતા આ વ્રત રાખવાનું ભૂલી જતી, તો બોલ ચોથ માતા ગુસ્સે થઈ જાય. એવું કહેવાય છે કે જેના ઘરે બોલ ચોથનું વ્રત ન રાખવામાં આવે, ત્યાં બાળક સાથે દુર્ઘટના થાય છે.”
આ સાંભળીને બ્રાહ્મણપત્ની મનમાં ડરી ગઈ. એનું નાનું બાળક ખૂબ જ નાજુક હતું. એને મન થયું કે વ્રત જરૂર રાખવું જોઈએ. પણ મુશ્કેલી એ હતી કે ઘરમાં પહેલેથી જ તંગી હતી. વ્રત દિવસે કશું પણ ન ખાવું, તો બીજા દિવસે પતિ અને બાળકોને શું ખવડાવવું?
પરિસ્થિતિ સામે ધીરજ રાખીને બ્રાહ્મણપત્નીએ બોલ ચોથનું વ્રત રાખવાનું નક્કી કર્યું. ચોથીના દિવસે તે વહેલી સવારે ઉઠી, સંતાનને સ્નાન કરાવીને માતાને નમન કર્યું. આખો દિવસ ઉપવાસ કર્યો. સાંજ પડતાં ગામમાં બોલ ચોથ માતાનું પૂજન શરૂ થયું. પાંજરપોળમાંથી ગાયનું દૂધ લાવીને અને વાઘરના પાન સાથે બોલ ચોથને અર્પણ કર્યું.
વ્રત પૂરા થતા જ બ્રાહ્મણપતિ ઘેર આવ્યો. તેણે જોયું કે પત્ની ઉપવાસમાં છે. તેણે કહ્યું, “મારી પ્રાણપ્રિયા, ભલે ઉપવાસ રાખો, પણ ક્યારેય ભગવાનને ભૂલશો નહીં. આપણે ગરીબ છીએ, પણ આ ભક્તિ અમુલ્ય છે.”
વર્ષો વીતી ગયા. બ્રાહ્મણ દંપતીએ હંમેશા બોલ ચોથનું વ્રત શ્રદ્ધાપૂર્વક રાખ્યું. બાળકો હવે મોટા થયા. નાના સંતાન હવે યુવાન બનીને લગ્નયોગ્ય થયા. બ્રાહ્મણદંપતિએ પોતાના પુત્રના લગ્ન કરાવ્યા. નવા વહુને પણ તેમણે કહેવું કે “બોલ ચોથનું વ્રત ભુલશો નહીં.”
વહુએ પણ મનથી માળા જાપ કર્યા અને પ્રતીજ્ઞા લીધી કે આખા જીવન આ વ્રત પાળશે. પણ સમય સાથે વહી ગયા. એક વખતે વહુ પોતાના ઘરકામમાં વ્યસ્ત બની અને બોલ ચોથનો દિવસ ભૂલી ગઈ. આ વખતે તેના ઘરે બાળકનું જ નાનું શિશુ બીમાર પડ્યું. બાકી બધા હેરાન થઈ ગયા. વહુએ પછી યાદ કર્યું કે આ બધું બોલ ચોથ માતાને ભૂલ્યા કારણે થયું હશે.
વહુએ તરત જ પતિ સાથે યાત્રા શરૂ કરી. માતાના મંદિરે જઈને માફી માંગી. મોળે મોળે બોલ ચોથ માતા પ્રગટ થઈ. કહ્યું, “જ્યાં શ્રદ્ધા છે ત્યાં દુઃખને કોઈ જગ્યા નથી. મારા વ્રતનું પાલન કરશો, તો આશીર્વાદ વર્ષો સુધી તમારા કુળને બચાવશે.”
વહુએ મનથી ક્ષમા માગી, અને શિશુ ધીરે ધીરે સ્વસ્થ થવા લાગ્યું. ત્યારથી આ કુટુંબમાં બોલ ચોથનું વ્રત ક્યારેય નહિ ભૂલવામાં આવ્યું.
આ કહાણીનું મહત્વ એ છે કે બોલ ચોથ માત્ર પરંપરા નથી, પરંતુ માતૃત્વને સુરક્ષિત રાખવાની આશા અને સંસ્કાર છે. દરેક માતા-પિતા પોતાના સંતાનને ખરાબ ભયોથી બચાવવા માટે બોલ ચોથના દિવસે માતાનું પૂજન કરે છે. પૂજા સમયે બોલ ચોથ માતાને દૂધ, વાઘરના પાન, પાણી, તાંડો વગેરે અર્પણ કરવામાં આવે છે. કેટલાક સ્થળે વાઘરના છોડને ઘરઆંગણે વાવવાનો પણ રિવાજ છે.
આ વાર્તામાંથી આપણને આ શીખ મળે છે કે આ પ્રકારના વ્રતો માત્ર આધ્યાત્મિક માન્યતા નથી, પણ કુટુંબમાં શાંતિ, સંસ્કાર અને સાચી શ્રદ્ધાનો સંદેશ છે. આ વ્રતથી સ્ત્રીઓ પોતાના મનને શાંત રાખે છે, સંતાન માટે નિરાંત ઉપવાસ કરે છે, અને કુટુંબમાં શ્રદ્ધા – ભક્તિ જીવંત રાખે છે.
અંતે એવું કહેવાય છે કે જે માતા બોલ ચોથના દિવસે ઉપવાસ અને પૂજન કરે છે, તેના સંતાનને જીવનભર માતાના આશીર્વાદ અને બોલ ચોથ માતાનું રક્ષણ મળતું રહે છે.
આથી બોલ ચોથનું વ્રત ગુજરાત સહિત અનેક પ્રાંતોમાં આજે પણ ભાવભક્તિ અને શ્રદ્ધાથી મનાવવામાં આવે છે, અને માતાઓ પોતાના સંતાનો માટે આયુષ્ય, આરોગ્ય અને ભલાઈની પ્રાર્થના કરે છે.