બોધ વાર્તા ગુજરાતી
સાચું માનવતાનું મૂલ્ય — બોધવાર્તા
એક સમયે કચ્છના સીમ વિસ્તારમાં વસેલું નાનું ગામ હતું — નામ હતું કુશસ્થળ. કુશ્સ્થલની આસપાસનો વિસ્તાર તેના કઠોર રણપ્રદેશ, અછતવાળા પાણી અને આંધળી ગરમી માટે જાણીતો હતો. અહીં લોકો ધીમે-ધીમે ખેતી અને પશુપાલન કરીને જીવન પસાર કરતા. પાણીના કૂવા પણ દૂર દૂર હતાં, ત્યારે ગામમાં કોઇકને તરસ લાગી જાય તો કાંઠે કૂવો શોધવો પડતો.
આ ગામમાં એક વૃદ્ધ રહેતા — નામ હતું ભરૂભા. ભરૂભા પોતાના માનવીય કામ અને વહેલામાં વહેલી મદદ માટે પ્રખ્યાત હતા. ગામમાં કોઇકના ઘરમાં દુઃખ પડતું, બીમારી આવતી, પાંજરાપોળમાં પશુઓને પાણીની તકલીફ પડતી — ત્યારે ભરૂભા જ આગળ આવતા.
ભરૂભાના ઘર પાસે જ એક જૂનો કૂવો હતો. આ કૂવો તેમના પિતાએ જ ખોદાવ્યો હતો. ગામમાં ઘણીવાર પાણી ઓછું પડતું ત્યારે ભરૂભા પોતાના આ કૂવા પરથી પાણી બધાને આપતા. જોકે કૂવો બહુ ઊંડો નહોતો, છતાં વરસો વરસ પાણીયુક્ત જ રહ્યો.
એક દિવસ ગામમાં અજાણ્યો યાત્રિક આવ્યો. કચ્છના કડક સૂર્યમાં તરસ્યા યાત્રિકે ગામના ઘણા દરવાજા ખખડાવ્યા — “મને પાણી આપો…” પણ બધાએ કહ્યું, “અમે થોડુંક પાણી બચાવી રાખ્યું છે — જો આપીએ તો આપણું શું થશે?”
ભરૂભાના ઘરે પહોંચતાં યાત્રિકે પૂછ્યું — “બાપુ, થોડું પાણી મળશે?”
ભરૂભાએ કહ્યું — “પાણી પી અને તરસ ભૂલ. આ કૂવો કોણનો છે? તારો, મારું, બધાનું.”
યાત્રિકે પાણી પીધું, વળી આંખોમાં પાણી આવી ગયું. તેણે કહ્યું — “બાપુ, તમને કંઇ નથી લાગતું? આપને કૂવો સુકાઈ જાય તો?”
ભરૂભાએ હસીને કહ્યું — “દીકરા, માનવતાની શરતો નહીં હોય, તો પછી પાણીનો શું વાપર?”
યાત્રિક ભરૂભાના ઘરે જ રહી ગયો. થોડા દિવસ બાદ ગામમાં જોરદાર ગરમી પડી. આ વખતે કૂવા સુકાઈ ગયા. ભરૂભાનો કૂવો પણ છેલ્લા ટીપે પહોંચ્યો. ગામવાળા ડરે — હવે શું? હવે ક્યાં જઈશું?
ભરૂભાએ બધાને બોલાવ્યાં. કહ્યું — “આગળનું પાણી બચાવવું છે, તો આપણે કૂવા ઊંડા કરવા પડશે, વરસાદ માટે જમીન તૈયાર કરવી પડશે. જો આપણે બધા મિલીને કામ કરીએ તો ભગવાન પણ ખુશ થઈ જશે.”
ગામના ઘણાને ડર લાગ્યો. “અમે તો જોરદાર મહેનત કરીશું — પણ પાણી ક્યાંથી આવશે? કુદરત એટલી સહજ નહીં!”
ભરૂભાએ કહ્યું — “કુદરતને માનવતાની ભાષા સમજાય છે. આપણે સાચું કામ કરીશું તો મોળુ બધું ભરાશે.”
ભરૂભાની આગેવાનીમાં આખું ગામ જોડાયું. યુવાન, વૃદ્ધ, સ્ત્રીઓ — બધાએ હાથમાં ખંત પકડ્યા. રણની મરુકાંઠે ખાડા ખોદ્યા, નાળાં તૈયાર કર્યા, વરસાદનું પાણી કૂવામાં ભેગું થાય તે માટે જમીન સુઘારી. આ કામમાં તે યાત્રિક પણ જોડાયો. એણે ક્યારેય કૂવો ઊંડો નહોતો ખોદ્યો — પણ ભરૂભાને કહ્યું: “બાપુ, તમે મને પાણી આપ્યું — હવે હું તમને પાણી લાવવાનું કરૂં.”
અનાજ ઓછું હતું, કામ વધારે. વચ્ચે ગામના કેટલાક લોકોએ કહ્યું — “આ કામ ક્યારે પૂરું થશે? વરસાદ આવશે કે નહીં તેની પણ ખાતરી નથી!”
ભરૂભાએ કહ્યું — “આ કામ પાણી માટે નહિ — આપણા મન માટે છે. ભરોસો રાખો. કુદરતને સમજાવવું પડે કે આપણે હવે સાવચેતી રાખીશું.”
મહિને મહિને ગરમી વધી. ગામના કૂવા ઊંડા થયા. પછી એક દિવસ વીજળી પેઠે — કાળા વાદળો જોડાયા. થોડા કલાકમાં જ ઝરમર વરસાદ વરસવા લાગ્યો. વૃદ્ધો કહે — “આ વરસાદ ભરૂભાની મહેનતને સાચું પારિતોષિક છે.”
ભરૂભાના કૂવાઓ ફરી ભરાઈ ગયા. હવે ગામ પાસે માત્ર પોતાનું નહિ — આસપાસના બીજા ગામને પણ પાણી આપવાની શક્તિ થઈ. ભરૂભાએ કહ્યું — “કૂવો કોઈનો નથી — જે તરસે એનો છે. પાણી ક્યારેય એકલવાયુ નથી વહેતું — એ વહેવાનું છે, વહાવવાનું છે.”
સમય પસાર થયો. તે યાત્રિક — જેને ભરૂભાએ પાણી આપ્યું હતું — એ પાછો આવ્યો, પણ હવે પોતે તણાવાળો યાત્રિક નહિ, આ વિસ્તારમાં પર્યાવરણ માટે કામ કરતો સંચાલક બન્યો. એણે ગામમાં જ પાણી સંરક્ષણ કેન્દ્ર ઉભું કર્યું. નવા કૂવા, તળાવો, પાંજરાપોળ માટે પાણીનાં પાથરા તૈયાર કર્યા.
લોકો ભરૂભાને કહ્યું — “બાપુ, તમારી માનવતા એ જ સાચું બંધારણ છે.”
ભરૂભા કહ્યું — “પાણી ક્યાંય નથી સુકાતું — જો આપણું દિલ સુકાઈ ન જાય.”
આવી હતી બોધવાર્તા — જે આજે પણ ભરૂભાની વાણીમાં સંભળાય છે : “સાચું માણસપણું એ છે કે પોતાની પાસેનું વહેંચી શકાય.”
ધીરજ અને દયા — બોધવાર્તા
એક ગામ હતું, નામ શાંતિપુર. ખૂબ જ શાંત, નદીના કિનારે વસેલું ગામ. ગામના લોકો મીઠાં, સાધા અને મહેનતુ. ઘર-કામ, ખેતર, પશુપાલન — આ બધું કરતાં પણ જ્યાં કંટાળે ત્યાં એકબીજાની મદદ કરતાં.
શાંતિપુરમાં એક જાણીતા વૃદ્ધ રહેતા — દયારામ બાપુ. ગામના બાળકો, યુવાઓ, સ્ત્રીઓ, વૃદ્ધો સૌ દયારામને ઈજ્જત કરતા. દયારામ બાપુનું ઘર કોઈનું ગુડાણ હતું — ક્યારેક કોઈની ગાય ગુમ થઈ જાય, કોઈના ઘરે અનાજ પૂરતું ના હોય, કોઈને રસ્તામાં પાણી ભરાવવું હોય, કોઈનું ઝુંંપડું તૂટે — સૌને દયારામ બાપુનો દરવાજો ખખડાવવો જ પડે.
દયારામ બાપુએ પોતાની યુવાવસ્થામાં ઘણું સહન કર્યું હતું. એના બાળપણમાં ઘરમાં ઊંડો ગુજારો નહોતો. પોતે રોજે મજુર તરીકે કામ કરતા — છતાં ભેટમાં મળે ત્યારે ગામનાં યાત્રાળુઓને પાણી, ભોજન આપતા. બધાં કહેતાં — “દયારામ, તને શું મળે છે આવું કરીને?” એ હળવેથી હસતાં — “કોઈ દિવસ આ દયા કામ આવશે.”
વર્ષો વીતી ગયા. દયારામ બાપુ વૃદ્ધ થયા. હવે ઘરનો ભાર તેમના દિકરા રમેશ પર હતો. રમેશ નવો યુવાન હતો — સંસાર સંભાળતો. ઘરમાં પત્ની, ત્રણ સંતાનો અને દાદા-દાદી — તેથી ખર્ચો પણ ઘણો. રમેશ પોતાના પિતાની દયાળુવૃત્તિથી કંટાળેલો. એને લાગતું, “પિતાજી બધાને સહાય કરે, પણ ક્યારેક પોતાનું પણ વિચારવું જોઈએ.”
એક વખત ગામમાં ભારે દુષ્કાળ પડ્યું. ચાર મહિના વરસાદનો નામનિશાન નહિ. ખેતર સુકાઈ ગયા, પશુઓને ઘાસ મળવાનું બંધ. પાણીને લાઈનમાં ઊભા રહીને લોકો તલપાપડ થઈ જતા. ગામના મોટા ખેડૂતો પાસે અન્નના જથ્થા હતા — પણ વેચવાની તૈયારી નહિ.
દયારામ બાપુ પાસે ઘરમાં થોડું જળ અને થોડું અનાજ હતું — એમણે બધું ગામવાસીઓમાં વહેંચવાનું નક્કી કર્યું. રમેશને બહુ ગુસ્સો આવ્યો. “પિતાજી, ઘરનાં બાળકો ભૂખે મરશે, એ નથી લાગતું? બધાને આપશો તો આપણે શું ખાશે?”
બાપુએ સ્મિત કર્યું — “દીકરા, ધરતીમાતા બધાને પૂરતું આપે છે. ભરોસો રાખ. આપણે જેમ આપશું, કોઈક રીતે પાછું આવશે.”
રમેશ ઝાલ્યો — પણ બાપુએ ઘરનો ખોખો ખોલ્યો. અન્ન વહેંચ્યું, પાણી વહેંચ્યું, અજાણ્યા રસ્તે આવતા યાત્રિકોને પણ વાસણમાં છાશ આપી.
કેટલાક દિવસ પછી દુષ્કાળ વધ્યો. રમેશને ગુસ્સો આવતો ગયો — “હવે તો ઘર પણ ખાલી, થોડુંક રાખ્યું હોત તો શું હતું!”
એક દિવસ ગામમાં અજાણી ગાડી આવી. રાજ્યમાંથી થોડા અધિકારી આવ્યા. એમણે ગામનું દુરાવસ્થાનું નિરીક્ષણ કર્યું. ગામના સરપંચે દયારામ બાપુને કહ્યું — “આ અધિકારીઓને તમે મળો — તમે જ સમજાવો કે કેટલાં કુટુંબ ભુખ્યા છે.”
દયારામ બાપુ લાકડી લઈ ચાલ્યા. અધિકારીઓને કહ્યું — “મહાશય, વરસાદ નહિ પડે તો ખેતર નહિ ઉભાં રહે, પણ જો માણસ માણસને મદદ નહિ કરે તો માનવતા પણ સુકાઈ જશે.” દયારામે પોતાની વાત ઊંડા દિલથી કહી.
અધિકારીઓએ તરત જ રાજ્ય સરકાર પાસે ખાસ સહાય માંગવાની વાત કરી. થોડાં જ દિવસોમાં ગામમાં પાણીના ટેંકર આવ્યા, અનાજનું જથ્થું આવ્યો. ગામનાં ઘણા ઘરોમાં ફરી વાસણ ભરી ભાખરી બની.
જ્યારે ટેંકર આવી રહ્યા હતાં, ત્યારે રમેશ દાદાની આંખોમાં જોઈ રહ્યો હતો. એને સમજાયું કે દયારામ બાપુનું દયા કરવાનું વાણીમાં નહિ, દિલમાં હતું — અને એમાંજ સાચું ભરોસાનું બીજ હતું.
પછી દયારામ બાપુએ આખા ગામને બોલાવ્યું — “દીકરા, સહાય મળવી એ માત્ર સરકારનું કામ નહિ, આપણે પણ હાથ જોડીને, હૈયા પહોળાં કરીને જ વિશ્વને સાચવી શકીએ. પાણી આવશે, અનાજ થશે — પણ દયા નહિ બચાવીએ તો શું બચશે?”
રમેશ દાદાને પ્રણામ કરી, કહ્યું — “બાપુ, હવે હું પણ બધું વહેંચીશ — બધાને સંભાળીને જીવવાનો રસ્તો તમારાથી શીખ્યો.”
આવું કહેતા દયારામ બાપુએ રમેશને કહેલું — “દીકરા, ઘરમાં હજારો ખજાના રહો — પણ દિલ બંધ નહીં કરો. આપશો તો પાછું આવશે — નહિ આપશો તો બધું ખોઈ બેસશો.”
એ દિવસથી શાંતિપુર ગામમાં દયારામ બાપુનું નાનું ઘર સહાય કેન્દ્ર બની ગયું. કોઈ વંટોળમાં ઘાસ ન મળે, પાણી બંધ — તો સીધું બાપુના ઘર આવી જવું.
વર્ષો પછી પણ દયારામ બાપુનું નામ લોકો યાદ રાખે છે — “આ જગત પૈસે નહિ, દયા અને ધીરજથી ચાલે છે.”
🌱✨💧
સાચી દાનશક્તિ — બોધ વાર્તા
પશ્ચિમ ગુજરાતના સાગરના કિનારે એક નાનું ગામ હતું — નામ હતું સાવતરપુર. ગામ દરિયામાં ફેંકાતા મોટે ભાગે માછીમારોના કુટુંબો, નાની નાની હોડીમાં દરિયામાં જાય, માછલીઓ પકડીને શહેરમાં વેચી જીવિકા ચલાવતા. ગામનો દરિયો મનમોહક હતો, પણ ક્યારેક જબરજસ્ત તોફાન પણ લાવતો, જેના કારણે ગામના લોકોએ ઘણી વાર જીવાતી મુશ્કેલીઓ જોઈ હતી.
આ સાવતરપુરમાં રહેતા હતા એક સાધારણ માછીમાર — નામ હતું જીતુભાઈ કાળા. લોકો તેમને પ્રેમથી જીતાભાઈ કહેતા. જીતાભાઈ બહુ મહેનતી માણસ, દરિયાનું પાણી જેમ ખુલ્લું — તેમ જીતાભાઈનું દિલ ખુલ્લું. જે દિવસ વધારે માછલીઓ મળતી, એ દિવસે પોતે ઘરમાં ઓછું રાખતા અને બાકી ગામમાં વહેંચી દેતા.
ગામના ઘણા પરિવારો એવા હતા જેમણે બે ટાઇમ રોટલો જોયો નહોતો. કેટલાક વૃદ્ધો, કેટલાક અનાથ બાળકો — જીતાભાઈ એમના માટે દર મોડી સાંજે પોતાનું નફું વહેંચી દેતા. લોકો એમને કહેતા — “જીતાભાઈ, એ તમારો નફો છે — શા માટે બધાને આપે છે?” જીતાભાઈ હસીને કહેતા — “સાગર કદી થોડુંજ આપે છે? તે ખૂલેલો છે ને? તો આપણે શા માટે બંધ કરીયે?”
વર્ષો સુધી જીતાભાઈએ પોતાની હોડીમાં મેહનત કરી. પોતાની પત્ની, બે દીકરા — બધા પોતાના ઓછી જરૂરિયાતોમાં જીવે, પણ ક્યારેય જીતાભાઈનું દિલ નાનુ નહોતું પડ્યું.
એક વર્ષ ભારે વાવાઝોડું આવ્યું. દરિયો ભયાનક તોફાની બન્યો. આખા ગામની હજારો હોડીઓ તૂટી ગઈ. માછીમારોના કુટુંબો પાસે બે ટાઇમ રોટલાનો જોગ વધ્યો. લોકો કૂલે બેઠા રડતા — “હવે શું થશે? ખાવાનું ક્યાંથી આવશે?”
જીતાભાઈએ પોતાની બધી બચત હોડી સુધારવામાં લગાવી દીધી. તેણે પોતાના પુત્રો સાથે મળીને ફરી દરિયામાં જવાનું શરૂ કર્યું. દરિયાએ પણ જીતાભાઈને નિરાશ ન કર્યો. થોડાં જ દિવસોમાં ઢેરો માછલીઓ મળવા લાગી.
જીતાભાઈ ફરી ગામમાં માછલીઓ વહેંચવા લાગ્યા. પણ આ વખતે ગામના કેટલાક લોકોએ ટીકKommentar કરવાનું શરૂ કર્યું — “જીતાભાઈ, તમે આવું ફ્રીમાં વહેંચો છો, એ કારણે બીજાને કામ મળતું નથી. લોકો મફતમાં માછલીઓ મેળવે, તો બીજાની વેચાણ કેવી રીતે થશે?”
જીતાભાઈ થોડા સમય માટે શાંત રહી ગયા. તેમને સમજાયું કે ક્યારેક વધારે દાન પણ લોકોમાં આળસ પેદા કરે છે. જીતાભાઈએ પોતાના પુત્રો સાથે ચર્ચા કરી. પુત્રોએ કહ્યું — “પિતા, હવે શું કરીએ? આપવું બંધ કરીએ?”
જીતાભાઈએ કહ્યું — “દીકરા, આપવું ખોટું નથી. પણ આપણું આપવું કામ પણ આપે — એવું જોઈશું.”
બીજે દિવસે જીતાભાઈએ આખા ગામને બોલાવ્યું. એક મંદિરની છાયામાં બેઠા. જીતાભાઈએ કહ્યું — “મારે મારી માછલીઓ બાંટવી નથી, પણ તમારી કળા સજીવ કરવી છે. હું માછલીઓ ફ્રીમાં નહિ આપું — હું તમારી સાથે ભાગીદારી કરું.”
લોકો આશ્ચર્ય પામ્યા — “એમ કેવું?” જીતાભાઈએ કહ્યું — “હું મારી હોડીમાં બેસાડીશ, દરિયામાં લઈ જઈશ — તમારે માછલીઓ પકડવાની મહેનત કરવી પડશે. જે માછલીઓ પકડશો, એની તોડ બધામાં વહેંચીશું. હું પણ કામ કરીશ, તમે પણ.”
આ વિચાર ગામને ગમ્યો. થોડા દિવસમાં જીતાભાઈએ પચીસથી વધુ યુવાનોનાં જૂથો બનાવ્યા. દરેકને દરિયાના કૌશલ્ય શીખવાડ્યું. જુની તૂટી ગયેલી હોડીઓ ફરીને જોડી, ગામમાં સૌએ મળીને નાની વેર્કશોપ બનાવી.
હવે જનેક લોકો, જેમણે ક્યારેય દરિયામાં પગ મૂક્યો નહોતો — તેઓ પણ જીતાભાઈ સાથે દરિયાની તરંગોથી પીડા મટાવી, જીવન શોધવા લાગ્યા.
સમય જતાં સાવતરપુરમાં ફરીથી ઉદ્યમ સર્જાયો. માછલીઓ હવે બહુ મળી — પરંતુ માછલીઓ વેચવાની વાત પણ જીતાભાઈએ અલગ રીતે કરી. ગામમાં નાનકડો બજાર શરૂ કર્યો, જ્યાં દરેક કુટુંબને પોતાનું માછલી વેચવાનું સ્થાન મળે. કોઈ મફતમાં માછલીઓ લેતો નહિ — બધાએ મહેનતથી કમાવાનું શરૂ કર્યું.
જીતાભાઈ ક્યારેક મંદિરમાં બેઠા હસતા — “દાન એવું કે જે મહેનતનો માર્ગ ખોલે, એ સાચું દાન છે. મફત આપવું સહેલું છે, પણ મહેનત કરાવવું એ સાચી દયા છે.”
જીતાભાઈનું નામ હવે દરિયાકિનારે માત્ર માછીમાર નહીં, પણ શિક્ષક અને સાચા નેતા તરીકે ઓળખાયું. તેમના દીકરાઓએ પણ પિતાની રીત આગળ વધારી — “ક્યારેય ફક્ત આપે નહિ — જોડો, શીખવો, મહેનત શીખવો.”
આજે પણ સાવતરપુરની હોડીમાં જ્યારે પણ માછલીઓ પકડાય, લોકો કહે — “આ જીતાભાઈનો આશીર્વાદ છે — મહેનતનો સમુદ્ર કદી સુકાતો નથી.”
🌊🎣✨
પરિશ્રમ અને પરોપકાર — એક બોધવાર્તા
ગાંધીનગરથી દૂર, એક નાના ગામમાં કાચા રસ્તા, ખેતરો અને ઊંચા વાવડા વચ્ચે વસેલું ગામ હતું — નામ હતું પરમેશ્વરપુર. ગામમાં લોકો મુખ્યત્વે ખેતી કરતા, પશુપાલન કરતા અને ઓછી જરૂરિયાતોમાં પણ ખૂબ ખુશ રહેતા. ગામમાં જરાકમાત્ર સુવિધા નહોતી, પરંતુ ત્યાં માણસોનું દિલ બહુ મોટું હતું.
આ ગામમાં એક યુવાન રહેતો — નામ હતું મુકેશ. તેના પિતા નાના ખેડૂતો હતા, રોજ સવારે વહેલી સવારથી ખેતરમાં પંખીડાં સાથે જાગીને મહેનત કરતા. મુકેશ પણ બાળપણથી ખેતરમાં હળ ખેંચતો, પાણી આપે, વાવણી કરે અને મહેનતનો રસ ચાખતો.
મુકેશનું બાળપણ ગરીબીમાં તો પસાર થયું જ, પરંતુ એમાં માનવતાનું પાઠ પણ છુપાયેલું હતું. માતા રોજ સવારે મુકેશને કહેતી: “દીકરા, ખેતરમાંથી ફળ આવે, શાક આવે, ધાન આવે — તો સૌમાં પહેલા ભાઈબંધોને આપવાનું યાદ રાખજે.”
એક દિવસ ગામમાં અજાણી દુષ્કાળ જેવી પરિસ્થિતિ આવી. આકસ્મિક વરસાદો બંધ, કૂવા સુકાઈ ગયા, ખેતરોમાં લીલાશ ઊગી નહિં. ગામના ઘણા પરિવારો મુશ્કેલીમાં પડ્યા. પશુઓને ચારો નહોતો, લોકો રોજ દાળ-રોટલીને મોં મુકી રહેતા.
મુકેશના ઘરમાં થોડું અનાજ બચ્યું હતું. પિતા અને માતાએ કહ્યું — “મુકેશ, આપણી પાસે થોડું છે — બાકી કંઈક વિચારવું પડશે.”
મુકેશને પિતાની વાત યાદ આવી. તેણે કહ્યું — “પિતા, આપણી પાસે થોડું છે — પણ પડોશીએ તો એ પણ નથી. જો આપણે બધું સંભાળી રાખીએ, તો બીજા શું કરશે?”
પિતા પહેલા તો છુપાઈ ગયા, પણ પછી કહ્યું — “દીકરા, તું સાચો છે. જે આપણે પાસે છે, એ વહેંચવાનું જ સાચું.”
મુકેશે તરત જ ઘરના કેટલાંક ધાન, ઘઉં અને છાસ પાડીને ગામમાં ગરીબ પરિવારોને આપવાનું શરૂ કર્યું. રાતે પડોશીઓના ઘરોમાં જમવાનું પહોંચાડે, ભૂખ્યા પશુઓને પોતાના ખેતરમાં વધેલા ઘાસ આપે.
આ ગામ નાં કેટલાક લોકો કહ્યું — “મુકેશ, તું એ બધું કેમ કરે છે? કાળું દિવસ આવશે ત્યારે શું કરશે?”
મુકેશ હસીને કહે — “આખું જગત બીજાઓ સાથે વહેંચવાથી જ સાચું છે. જો હું બધું અટકાવી દઉં, તો મહેનતનું શું કામ?”
એક દિવસ ગામમાં બે અજાણ્યા ભીખારીઓ આવ્યા. તેઓ વાસ્તવમાં ભીખારી નહોતા — વેશમાં બુદ્ધિશાળી લોકો હતાં. તેઓ કાયમ જુદી જુદી જગ્યાએ જઈને ગામલોકોની માનવતા તપાસતા.
તેઓ ગામમાં ચાર ઘરમાં ગયા, કોઈએ કામ ઓછું આપ્યું, કોઈએ રસોઈમાં બેસાડીને જમાડ્યું પણ બાકીના દિવસ માટે થોડુંક જ આપ્યું. છેલ્લે તેઓ મુકેશના ઘર પર ગયા.
મુકેશ પોતાના ખેતરમાં ઘાસ વાળતો હતો. તેણે બંનેને જોયા, તરત ઘર લઈ ગયો. બેસાડ્યા, પાણી આપ્યું, ચૂલ્હે ઉપર થોડું દાળભાત બનાવીને પીરસ્યું. પછી તેના ઘરનાં સંતાકૂકડીમાંથી થોડું ઘઉં, થોડું ચોખા તેમની થાળી કે થેલીમાં મૂકીને કહ્યું — “આ તમારું.”
ભીખારીઓએ કહ્યું — “દીકરા, તું બહુ કંટાળી જશે. તને શું મળશે?”
મુકેશ બોલ્યો — “મને શું જોઈએ? મને આશીર્વાદ મળે એ જ ઘણું છે.”
ભીખારીઓ એ સમયે ઊભા થઈને બોલ્યા — “દીકરા, તને ખબર નથી, અમે વાસ્તવમાં ભીખારી નથી. અમે રાજ્યમાંથી ફરતી ઓળખણ માટે નીકળીએ છીએ. જે ગામમાં સાચી માનવતા હોય, ત્યાં સહાય કરીએ છીએ.”
મુકેશ આશ્ચર્યમાં પડી ગયો. બંનેએ કહ્યું — “તારા ગામને પાણી અને અનાજ સહાય મળશે. પણ એ પહેલાં એક કામ કર — બધાને ભેગાં કરી, ખેતરને જીવાવવાનું આયોજન કર.”
મુકેશે તરત ગામના બધાને બોલાવ્યા. ચોમાસું નજીક હતું — પણ જમીન સૂકી પડી હતી. ગામના યુવાન, વૃદ્ધ, સ્ત્રીઓ — સૌને સાથે રાખી મુકેશે ઠરાવ કર્યો કે, “આ વખતે આપણે વરસાદ સ્વાગત કરવા ખાડા ખોદીશું, ઝાડ લગાવીશું, નદીના કિનારા સાફ કરીશું.”
આ રીતે આખા ગામમાં મહેનતનો મેલાવો ઊભો થયો. કોઈ ઝાડ વાવતો, કોઈ ખાડા ખોદતો, કોઈ વાવણી માટે નાનું ખાતર ભેગું કરતો. એ બે અજાણ્યા હવે રાજ્ય તરફથી મદદ લાવ્યા — ટાંકી, નાના પંપ અને બીજાં સાધનો આવ્યા.
આ મહેનત પછી વરસાદે પણ વારો લીધો. ચોમાસામાં છૂટાછવાયા વાદળોએ મુશળધાર વરસાદ વરસાવ્યો. સુકાયેલી જમીન હરીભરી થઈ. ખેતરો ફરી ઊગવા લાગ્યા, પશુઓને ચારો મળ્યો.
ગામના વડીલો મુકેને માથે હાથ ફેરવતા કહ્યા — “મુકેશ, તારું હૃદય જ વીતરાગ છે. તું આપતો રહ્યો, એટલે ભગવાને પણ આપ્યું.”
મુકેશ માટે એ સૌથી મોટો પુરસ્કાર હતો. તેણે કહ્યું — “મારો ધર્મ છે — જો કોઈ ભૂખ્યું હોય, તો મારો પેટ ભરવો કોઈ કામનો નથી.”
વર્ષો પછી મુકેશે એ બચ્ચાઓને શીખવાડ્યું — “કદી કશું સંકોચશો નહીં. પરિશ્રમ તો કરવો જ — પણ પરોપકાર એ જીવનનું સાચું વાસ્તવ છે.”
આજેય પરમેશ્વરપુર ગામમાં જ્યારે પણ કોઈ યાત્રિક આવે, કશું પૂછ્યા વગર પાણી, છાસ અને બે ગાંઠી રોટલી મળે. કારણ કે ગામને મુકેશે માનવતાનું વરદાન આપ્યું છે — “કોઈ ખાલી હાથ પાછું ન જાય.”
🌾🙏✨
સાચી મિત્રતા — બોધ વાર્તા
સૌરાષ્ટ્રના પર્વતો વચ્ચે વસેલું એક નાનું ગામ હતું — નામ હતું સૌહાર્દપુર. સૌહાર્દપુર એટલે કે જ્યાં સૌ હંમેશાં પ્રેમથી રહે. ગામ નાનું, લોકો ઓછા, પરંતુ દિલ મોટા. ખેતરો, ગાય-ભેંસો, નદી-વાવ, અને પહાડીઓ — બધું કુદરતથી ભરપૂર.
આ ગામમાં બે મિત્ર રહેતા — ગોપાલ અને ભીમજી. બંને બાળપણથી જ મળ્યાં હતાં. કૉમળ વયથી જ ખેતરમાં દોડતા, તળાવમાં તરતા, વૃક્ષો પર ચઢતા, ગાવઠાના મેળામાં મળી રમતા. લોકો પણ કહી બેસે — “આ બે મિત્ર તો એવા કે એકના વગર બીજું અધૂરો.”
ગોપાલનો પરિવાર સાધારણ હતો — ત્રણ બીજાં ભાઈઓ, માઈ-બાપ, નાના ખેતર. જ્યારે ભીમજીનું ઘર થોડું સુખાળું — વધારે ખેતર, પશુપાલન, ખેડૂતો રાખેલા. છતાં ભીમજી કદી ગોપાલને હાથથી અલગ નહિ પડે. ક્યાંક મેળામાં કંઈ નવું લાવવું હોય, તો ગોપાલને વહેંચી દે, ક્યાંક શેરીમાં કોઈને મદદ કરવી હોય, તો બંને મળી કરે.
સમય વીત્યો. બંને સખાઓ યુવાન બન્યા. હવે ખેતરમાં જ મહેનત કરતાં. ભીમજીના પિતા ખેતર વધારવાનું વિચારી રહ્યા હતાં. બીજી તરફ ગોપાલનો ખેતર તો નાનો — ઓછું પાક, ઓછું આવક. છતાં ગોપાલ ખુશ. એ કહે — “મારો ભાઈ ભીમજી છે ને, એ જ સૌથી મોટું ધન છે.”
એક વખતે ગામમાં ભારે દુષ્કાળ પડ્યો. વરસે વરસે વરસાદ ઓછો પડતો ગયો. નાના ખેડૂતોના ખેતરમાં પાક જ નહોતો થયો. ગોપાલનું ઘર ફક્ત ગાય-ભેંસો પરથી ચાલતું. ભીમજી પાસે પુરતું અનાજ હતું — કારણકે તેનું ખેતર ઊંચા વિસ્તારમાં હતું જ્યાં પાણી બચતું.
એક દિવસ ગોપાલ સાંજે મજબૂરીમાં ભીમજીને મળવા ગયો. હાથ જોડીને કહ્યું — “મિત્ર, ઘરમા અનાજ ખૂટે છે. બાળકોને શું ખવડાવું? થોડું દે તો વરતાવું.”
ભીમજી ઊભો રહ્યો. મનમાં વિચાર આવ્યો — “મને પણ આગળ શું ખબર? દુષ્કાળ વધે તો? ઘરનું શું?” થોડો સમય ટોળ્યો. પછી કહ્યું — “ગોપાલ, તું જ્ઞાતજણ છે, મારે પણ બચાવવું પડશે. થોડું ધાન આપે દઉં, પણ વધારે નહિ.”
ગોપાલ નિરાશ થયો. એટલો આશ્ચર્યમાં નહોતો પડ્યો, કારણ કે ભીમજી એને પોતાનું સમજે છે એવું ગોપાલે માની લીધું હતું. પરંતુ શબ્દો વગર માથું નમાવ્યું, હાથમાં થોડું ધાન લઈને ઘરે પાછો ગયો.
આમ થોડાં દિવસો વીત્યા. વરસાદ તો પડવાનો નહિ. ભીમજી ઘરમાં બેઠો, બસ્તામાં અનાજ ભરેલું — પણ રાતે ઊંઘ ન આવે. મનમાં ગોપાલનો સાદ વાગે. “ક્યાં એ બાળપણનું બાંધણ? શું હું સાચો મિત્ર રહી ગયો?”
રાત્રે જ ઊઠ્યો. ઘરના વારાંગણમાં બેઠો, માંડે પોતાની માતાને બોલાવી. માતાએ કહ્યું — “ભીમજી, તું હંમેશાં દાતા રહીયો છે. એના સુધી તે ધાર્યો નહીં. પણ દુષ્કાળે તારો વિશ્વાસ છીનવી લીધો. પુન: વિચાર કર.”
ભીમજીને લાગ્યું — “હું ખાલી અનાજ આપીને મિત્રતાનું ફાળું પૂરી કરીશ? મિત્રતા તો જરૃર પડે ત્યારે કાંધે હાથ રાખવાની હોય.”
બીજે દિવસે વહેલી સવારે ભીમજી સીધો ગોપાલના ઘર ગયો. જોયું — ગોપાલને થોડું પણ ધાન બચ્યું નહોતું. પત્ની બાળકોને પાણીમાં રોટલો ભૂંધીને ખવડાવે.
ભીમજીને આંખમાં પાણી આવી ગયું. ભીમજી બોલ્યો — “મિત્ર, ઊઠ! ખાલી અનાજ નહિ, હવે તું અને તારો પરિવાર મારો પરિવાર. મારું ખેતર તું પણ જોત. એના ધાન, ઘાસ, દૂધ બધું તારો ભાગ.”
ગોપાલને તો વિશ્વાસ જ નહોતો થયો. “મને થોડું ધાન આપીને પણ તારું કામ થઈ જાય એમ માને લાગ્યું હતું. પણ આજે તારું દિલ જોઈને મને સમજાયું કે સાચી મિત્રતા ક્યારેય નાપે નથી.”
ભીમજીએ કહ્યું — “ગોપાલ, દુષ્કાળને દૂર કરવો આપણી મજા નથી — પણ મિત્રતાથી એનો અડધો ભાર ઓછો થાય.”
એ દિવસથી બંને સખાઓ એક સાથે ખેતરમાં મહેનત કરવા લાગ્યા. ભીમજીના ખેતરનો ફાળો ગોપાલે પુરો નિભાવ્યો. જેમાં ભીમજી પાસે પૈસા હતા, તેમાં ગોપાલ પાસે ખેતર જુગાવવા મહેનત હતી. બંનેએ સાથે મળીને કૂવો ઊંડો કર્યો, નવું પંપ લગાવ્યું. ગામના બીજા લોકોને પણ પાણી આપ્યું. આમ લોકોએ કહ્યું — “મિત્રતા એવી હોય — કે દુષ્કાળને પણ હરાવી દે.”
વર્ષો પછી જ્યારે સૌહાર્દપુરમાં વરસાદ પાછો આવ્યો, નદી ફરી વહેવા લાગી — ત્યારે ગામના બાળકોએ આ બોધવાર્તા સાંભળી, હંમેશાં માને — સાચું દોસ્તી એ છે કે મુશ્કેલીમાં હાથ છોડવો નહિ — હાથ ઊંચો કરવો!
🌾🤝✨