ગાંધીજીની આત્મકથા નિબંધ
મહાત્મા ગાંધીજીનું જીવન માત્ર ભારત માટે જ નહીં, પણ સમગ્ર વિશ્વ માટે પ્રેરણાસ્રોત છે. ગાંધીજી એ પોતાનાં જીવનનાં અનેક અનુભવોને પુસ્તક સ્વરૂપે રજૂ કર્યું છે, જેને આપણે “સત્યના પ્રયોગો” નામે ઓળખીએ છીએ. તેમની આ આત્મકથા ખૂબ જ લોકપ્રિય છે અને આજે પણ લાખો લોકો માટે માર્ગદર્શનરૂપ બની છે.
ગાંધીજીની આત્મકથા નું સંપૂર્ણ નામ છે – “સત્યના પ્રયોગો અથવા આત્મકથા”. તેમણે આ આત્મકથામાં પોતાના બાળપણથી લઈને 1921 સુધીના જીવનને ખૂબ જ ખુલ્લે મનથી રજૂ કર્યું છે. આ પુસ્તક પ્રથમવાર 1927માં છપાયું હતું. ગાંધીજીનું માનવું હતું કે પોતાના જીવનમાં જે ચડાવ-ઉતાર આવ્યા તે અન્ય લોકો માટે માર્ગદર્શનરૂપ બની શકે, એટલા માટે જ તેમણે આત્મકથા લખવાનો નિશ્ચય કર્યો હતો.
આ આત્મકથા પાંચ ભાગોમાં વહેંચાયેલી છે. પ્રથમ ભાગમાં તેમણે પોરબંદરથી રાજકોટ સુધીનું બાળપણ, માતા-પિતાનું જીવન, તેમનો લગ્નજીવન અને શાળાના પ્રસંગો વર્ણવ્યા છે. તેમણે પોતાની નાનપણની ભૂલો પણ ખૂબ ખૂલીને સ્વીકારી છે – જેમ કે માંસાહારી બનવાની ઘટના, સળિયો ચૂરવવાનો પ્રસંગ વગેરે. તેમાંથી જણાય છે કે તેઓ બાળકથી જ સત્યને લઈને ખૂબ જ ગંભીર હતા.
બીજા અને ત્રીજા ભાગમાં તેમણે લંડનમાં લૉ અભ્યાસ, ત્યાંનો શીખવાનો સમય અને તેમનો અલગ રીતનો જીવનપ્રયોગ વર્ણવ્યો છે. તેમનો ખાદી પ્રત્યેનો વલણ, સિદ્ધાંતો પ્રત્યેનો આદર અને આત્મવિશ્વાસનું બળ અહીં દર્શાય છે.
આપણા માટે મહત્વનું છે કે આત્મકથામાં તેમણે કોઈ વાત છૂપાવી નથી. પોતાના દરેક કાર્ય પાછળનું કારણ, વિચારો અને તેની અસર તેમણે સમજાવી છે. દક્ષિણ આફ્રિકાના સંઘર્ષો, પ્રથમ વખત સત્યાગ્રહનો પ્રયોગ, ભારતીયોની પરિસ્થિતિ – આ બધું આત્મકથામાં વિસ્તૃત રીતે વણાયું છે.
આ આત્મકથા વાંચવાથી ખબર પડે છે કે મહાન માણસ બનવા માટે પ્રથમ ધોરણે સત્ય, અહિંસા, સ્વયંશાસન અને જીવનમાં સતત જાત સાથેનો સંઘર્ષ જરૂરી છે. ગાંધીજી એ ખરા અર્થમાં પોતાની જાતને એક પ્રયોગશાળાની જેમ સ્વીકારી હતી. દરેક સંકટમાં તેમણે પોતાને સુધારવાનું કાર્ય કર્યું.
આ પુસ્તક આજે પણ દરેક યુવાન માટે માર્ગદર્શનરૂપ છે. જ્યારે કોઈ કંટાળે છે, આળસ ધરાવે છે, ત્યારે આ આત્મકથા આત્મવિશ્વાસ આપે છે. એક સામાન્ય બાળક કેવી રીતે વિશ્વવિખ્યાત નેતા બન્યો, તે આ પુસ્તક વાંચીને સમજાય છે.
ગાંધીજી કહે છે કે મારી આત્મકથા એ મારા જીવનના સત્યના પ્રયોગો છે – જયાં હું ઘણો વખત નિષ્ફળ પણ થયો છું, પણ સત્યના માર્ગે ચાલતો રહ્યો છું. આજના સમયમાં જ્યારે ખોટી વાતોને છૂપાવવામાં આવે છે ત્યારે ગાંધીજીની આત્મકથા આપણને સ્પષ્ટતા અને સચ્ચાઈના માર્ગે ચાલવાની હિમ્મત આપે છે.
આ રીતે “સત્યના પ્રયોગો” માત્ર આત્મકથા નથી, પરંતુ જીવન જીવવાનો માર્ગ બતાવતું અમૂલ્ય ગ્રંથ છે.